گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، دکتر ویدا یاقوتی دانش آموخته دکتری علوم سیاسی و مدرس دانشگاه:
بحران غزه، به‌عنوان یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین بحران‌های انسانی در جهان معاصر، ابعاد متعددی از حقوق بشر را تحت تأثیر قرار داده است. این منطقه، با جمعیتی بالغ بر 2 میلیون نفر، با چالش‌های جدی از جمله محاصره غیر قانونی، خشونت و ناپایداری اقتصادی مواجه است.
طبق گزارش‌های سازمان ملل، حدود 70 درصد از جمعیت غزه به کمک‌های بشردوستانه وابسته بودند و بیش از 50 درصد از آن‌ها در زیر خط فقر زندگی می‌کردند. این وضعیت پس از جنگ 7 اکتبر 2023 تشدید شده است. حقوق بشر در این بحران به‌طور خاص مبنای بسیاری از دعاوی شده است.
بر اساس گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل و دیگر نهادهای مستقل، نقض‌های سیستماتیک حقوق بشر شامل حملات هوایی، تخریب زیرساخت‌ها، و محدودیت‌های شدید بر آزادی حرکت و دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، به‌وضوح مشاهده می‌شود. در سال 2021، حملات اسرائیل به غزه منجر به کشته شدن بیش از 220 نفر و آسیب به هزاران نفر دیگر شد که این نشان‌دهنده ابعاد انسانی فاجعه است.
در مجموع تحلیل وضعیت حقوق بشر در غزه نیازمند یک چارچوب مفهومی دقیق است که شامل بررسی نقض قوانین بین‌المللی، تأثیرات اجتماعی و اقتصادی، و همچنین واکنش‌های جامعه جهانی باشد. این تحقیق تلاش خواهد کرد تا از طریق بررسی مستندات و آمار، تصویری جامع از بحران غزه و ابعاد انسانی آن ارائه دهد.
بررسی ابعاد انسانی بحران غزه: تجزیه و تحلیل وضعیت حقوق بشر
در حال حاضر بحران انسانی در غزه به سطحی بی‌سابقه از ویرانی و تخریب رسیده است. از سپتامبر 2024 بدین سو، بیش از 2 میلیون نفر به دلیل نابودی گسترده زیرساخت‌ها، فروپاشی اقتصادی، و کمبود شدید مواد اولیه همچون غذا، آب و دارو در معرض خطر قرار دارند. در این نوشتار به زمینه‌های پیدایش بحران و چالش‌های مربوط به آن می‌پردازیم.
زمینه‌های تاریخی بحران غزه: برای درک عمیق‌تر ابعاد انسانی بحران غزه، باید به تاریخچه این منطقه و تحولات سیاسی-اجتماعی آن پرداخت. از زمان تأسیس رژیم اشغالگر اسرائیل در سال 1948، منطقه غزه به یکی از نقاط محوری تنش‌های سیاسی و نظامی در خاورمیانه تبدیل شده است. پس از جنگ 1967 و اشغال نوار غزه توسط اسرائیل، بحران‌های انسانی در این منطقه به طور پیوسته تشدید شده است. محاصره غزه از سال 2007 به بعد که توسط اسرائیل اعمال شده، تأثیرات شدیدی بر زندگی مردم این منطقه داشته و یکی از عوامل اصلی وخامت وضعیت حقوق بشر در این منطقه محسوب می‌شود.
محاصره اقتصادی و تأثیرات آن بر حقوق اقتصادی و اجتماعی: بنا بر گزارش‌های سازمان ملل متحد، محاصره نوار غزه که بیش از یک دهه به طول انجامیده، منجر به بحران اقتصادی شدید در این منطقه شده است. نوار غزه با جمعیتی بیش از دو میلیون نفر در مساحتی کوچک، به شدت از لحاظ منابع محدود است. اقتصاد نوار غزه از اواخر سال 2023 دچار افت 81٪ شده و نرخ بیکاری که پیش از جنگ نیز حدود 50 درصد بود، افزایش چشمگیری داشته است. تقریباً دوسوم نیروی کار فلسطینی در خلال جنگ اخیر شغل‌های خود را از دست داده‌اند. علاوه بر این، حدود 80 تا 96 درصد از منابع کشاورزی غزه نابود شده که منجر به بحران شدید غذایی شده است.
حملات نظامی و نقض حقوق بشر: جنگ‌ها و حملات مکرر نظامی، به ویژه در سال‌های 2008، 2012، 2014 ،2021، و 2023 زندگی روزمره مردم غزه را به شدت مختل کرده است. این حملات نه تنها به تلفات جانی گسترده منجر شده، بلکه زیرساخت‌های حیاتی نظیر بیمارستان‌ها، مدارس و تأسیسات آب و برق را نیز ویران کرده است. آمارهای منتشر شده توسط سازمان‌های حقوق بشری مانند سازمان عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر حاکی از این است که بسیاری از حملات نظامی اسرائیل به مناطق مسکونی بوده و منجر به تلفات غیرنظامیان شده است که به معنای نقض آشکار حقوق بشر بین‌المللی و قوانین جنگی است. در گزارش‌های این سازمان‌ها آمده که در جنگ 2014 بیش از 2200 فلسطینی جان باختند که اکثر آن‌ها غیرنظامی بودند، از جمله 500 کودک. در جنگ اخیر نیز از بیش از 42 هزار کشته و بیش از 17 هزار تن را کودکان تشکیل می‌دهند.
تأثیر روانی و اجتماعی جنگ بر جمعیت غزه: بحران روانی ناشی از جنگ‌ها و محاصره اقتصادی، به ویژه بر روی کودکان و جوانان، به یکی از چالش‌های اصلی در غزه تبدیل شده است. آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که حدود 60 درصد از کودکان غزه با مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و استرس پس از سانحه دست و پنجه نرم می‌کنند. فقدان دسترسی به خدمات مناسب بهداشتی و روان‌درمانی، این بحران را تشدید کرده است.
وضعیت بهداشت و دسترسی به خدمات درمانی: بیمارستان‌های غزه با کمبود شدید دارو، تجهیزات پزشکی و منابع انسانی مواجه هستند. بر اساس گزارش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، بیش از 50 درصد از داروهای حیاتی در غزه کمیاب یا غیرقابل دسترس هستند. به دلیل محدودیت‌های وارداتی و کمبود برق، بیمارستان‌ها قادر به ارائه خدمات درمانی مناسب به بیماران نیستند، که به ویژه در دوران بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری کرونا و جنگ اخیر بیشتر نمایان شد. این مسئله حقوق اساسی مردم غزه برای دسترسی به خدمات درمانی را نقض کرده و به افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قابل پیشگیری منجر شده است. همچنین، دسترسی به آب آشامیدنی و بهداشت عمومی به وضعیت بحرانی رسیده است؛ تولید آب تنها به 25٪ از سطح قبل از جنگ رسیده و سیستم‌های فاضلاب نیز به شدت آسیب دیده‌اند. کمبود سوخت، که تنها 31٪ از نیازهای ضروری را تأمین کرده، منجر به کاهش ساعات کاری سیستم‌های آب و بهداشت شده و احتمال خطرات بهداشتی از جمله سیل و آلودگی آب افزایش یافته است.
حقوق کودکان و زنان در بحران غزه: کودکان و زنان از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در بحران غزه به شمار می‌روند. بر اساس گزارش یونیسف، بیش از نیمی از جمعیت غزه را کودکان تشکیل می‌دهند که بسیاری از آن‌ها در شرایط ناپایدار و زیر خط فقر زندگی می‌کنند. کودکان علاوه بر تجربه جنگ و خشونت، به دلیل فروپاشی نظام آموزشی نیز از حقوق آموزشی خود محروم شده‌اند. در سال 2020، حدود 500 هزار کودک فلسطینی به دلیل تخریب مدارس یا کمبود امکانات آموزشی به مدرسه نرفتند. از سوی دیگر، زنان غزه نیز به دلیل بحران جنگ و عدم دسترسی به امکانات بهداشتی، شاهد نقض کرامت انسانی و حقوق‌شان در زمینه بهداشت و رفاه، هستند.
حقوق بین‌المللی و واکنش‌های جهانی: از منظر حقوق بین‌الملل، بسیاری از اقدامات صورت گرفته توسط رژیم اسرائیل در غزه، از جمله محاصره، حملات نظامی و محدودیت‌های شدید بر آزادی حرکت، نقض حقوق بشر به شمار می‌آیند. واکنش‌های بین‌المللی به وضعیت حقوق بشر در غزه متناقض بوده است. در حالی که برخی کشورها و سازمان‌ها به شدت این وضعیت را محکوم کرده‌اند، برخی دیگر به دلایل سیاسی و منفعت‌جویانه، در حمایت از اسرائیل قرار دارند. این تضاد منجر به تداوم بحران و افزایش رنج مردم غزه شده است.
چرا عملیات طوفان الاقصی شگفتی ساز شد؟طوفان الاقصی و شکست سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا
سازمان ملل و شورای حقوق بشر بارها اسرائیل را به دلیل این اقدامات محکوم کرده‌اند، اما تاکنون واکنش‌های بین‌المللی به اقدامات عملی و مؤثری منجر نشده است. با این حال، برخی از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی از طریق کمک‌های بشردوستانه تلاش کرده‌اند تا بخشی از مشکلات مردم غزه را کاهش دهند. اما این کمک‌ها به تنهایی قادر به حل بحران نیستند و نیاز به تغییرات بنیادین در سیاست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای وجود دارد.
بر اساس گزارشات و تصاویر رسانههای مختلف دولت صهیونیست و یهودیان اسرائیلی مانع امدادرسانی و کمک‌های بشردوستانه به مردم غزه شده‌اند و تمامی راههای کمک‌رسانی را مسدود ساخته‌اند. تلاش‌های بین‌المللی برای کمک‌رسانی با موانع فراوانی مواجه شده‌اند و بسیاری از محموله‌های کمکی به دلیل ایست‌های بازرسی یا حملات، به مردم نیازمند نمی‌رسند. این وضعیت وخیم نیاز به واکنش فوری جامعه جهانی دارد تا دسترسی به کمک‌های بشردوستانه تسهیل شود، اما همچنان پیشرفتی به سوی راه‌حلی پایدار دیده نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
بحران غزه به عنوان یک نمونه بارز از نقض حقوق بشر و ابعاد انسانی، عمیقاً بر زندگی ساکنان این منطقه تأثیر گذاشته است. محاصره و درگیری‌های مستمر باعث شده‌اند که نیازهای اساسی مانند بهداشت، آموزش و معیشت به شدت تحت تأثیر قرار گیرند. شرایط کنونی نه تنها منجر به افزایش فقر و بیکاری شده، بلکه به مشکلات اجتماعی نیز دامن زده است. حکومت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی باید به عنوان نهادهای مسئول، تلاش بیشتری برای حل این بحران انجام دهند. این تلاشها شامل؛ ارائه کمک‌های انسانی، تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، و همچنین حمایت از حقوق زنان و کودکان است.
افزون بر این، به منظور ایجاد تغییرات پایدار، لازم است تا راه‌حل‌های سیاسی مؤثری برای خاتمه دادن به درگیری‌ها و تدوین یک برنامه جامع و فوری برای احقاق حقوق فلسطینیها در نظر گرفته شود. از سوی دیگر، افزایش آگاهی جهانی و فشار بر رژیم اسرائیل برای توجه به وضعیت حقوق بشر در غزه، می‌تواند به تغییرات مثبتی در این زمینه منجر شود. اقدامات مشترک جامعه بین‌المللی و تلاش‌های داخلی می‌تواند زمینه‌ساز بهبود وضعیت انسانی در غزه باشد. در نهایت، نباید فراموش کرد تلاش برای بهبود وضعیت فلسطین باید یک اولویت اساسی برای جامعه جهانی باشد.
