به گزارش ذاکرنیوز، صنعت نشر در سال‌های اخیر با موانع و مشکلات اقتصادی بسیاری روبرو بوده است با این حال فعالان این عرصه کوشیده‌اند تا به حیات خود به هر نحو ممکن ادامه دهند، در این میان کتابفروشان که حلقه نهایی صنعت نشر به شمار می‌روند، با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند.
از یک سو کُمیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی با وجود دو دهه تلاش همچنان می‌لنگد و از سوی دیگر شرایط اقتصادی حال حاضر دست خیلی‌ها را از کتاب کوتاه کرده است. با این حال در سال‌های اخیر اقبال جامعه ایرانی به کتاب و مطالعه بیشتر از گذشته شده است. اما طبق آمارهای رسمی همچنان دسترسی به کتاب در ایران با نواقصی همراه است، بنا به گفته معاون فرهنگی وزارت ارشاد بیش از نیمی از مردم کشور به کتابفروشی‌ها دسترسی ندارند.
توسعه ویترین کتاب در سطح کشور یکی از خواسته‌های به حق فعالان نشر در سال‌های گذشته بوده است.توسعه کتابفروشی‌ها اگرچه در تهران و در شهرهای بزرگ با سرعت بیشتری حرکت کرده است، اما در شهرستان‌ها و نقاط کمتر برخوردار موفقیت‌ها ناچیز است. بسیاری از ناشران از جمله چشمه، ثالث، مجمع ناشران انقلاب اسلامی، هوپا و... کتابفروشی‌های زنجیره‌ای ر در تهران و سایر شهرها راه‌اندازی کرده‌اند، اما این تلاش‌ها محدود بوده است.
سرمایه‌گذاری برای تأسیس یک کتابفروشی به نظر می‌رسد که راهی پرخطر است، از همین روست که شاید عمده کتابفروشی‌های تازه تأسیس تهران در سال‌های اخیر در مال‌های بزرگ و بالای شهر راه‌اندازی شده‌اند. در مراکز شهر و حتی در مناطق پایین شهر کمتر شاهد راه‌اندازی یک کتابفروشی هستیم. البته مثال نقض برای این تفکر سرمایه‌گذاران را می‌توان در تعطیلی سه کتابفروشی در یک ماه اخیر در منطقه مرفه‌نشین تجریش مشاهده کرد.
بنابراین باید گفت که با وجود رشد و گسترش کتابفروشی‌های زنجیره‌ای در مناطق بالا شهر تهران، شاهد تعطیلی و تغییر کاربری کتابفروشی‌های خرد و محلی نیز هستیم، در سه ماهه گذشته بیش از چهار کتابفروشی مطرح و با سابقه در تهران تعطیل شده‌اند مشکلات اقتصادی و رقابت ناشران با کتابفروشان یکی از مهمترین دلایل مطرح شده از سوی صاحبان این مشاغل بوده است.
به نظر می‌رسد یکی از پرسش‌های اساسی که باید از خود بپرسیم این است که چرا کتابفروشی‌ها در ایران جان نمی‌گیرند، با وجود افزایش علاقه به کتاب و کتابخوانی در جامعه در یک دهه گذشته، ردپای آن بر تن کتابفروشی‌ها چرا مشخص نیست. این موضوع نه تنها در تهران بلکه در شهرستان‌ها نیز مشخص است. عابس قدسی، مدیر مؤسسه کتاب آفتاب در مشهد است، کتابفروشی که چند سالی راه افتاده و حالا پاتوق بسیاری از اهالی فرهنگ مشهد به شمار می‌رود. قدسی معتقد است که نمایشگاه‌های استانی و نمایشگاه‌های مجازی کتاب در کنار عرضه کتاب توسط ناشران و در پلتفرمها در سال‌های اخیر مشتریان کتابفروشی‌ها را از آن خود کرده است. وی می‌گوید: کتابفروشی‌های خرد و محلی برای بقا باید با شرایط روز حرکت کنند، گاهی گریزی نداریم و باید به سلیقه مخاطب احترام گذاشت. متن گفت‌وگو با عابس قدسی به این شرح است:
* تسنیم: آقای قدسی حداقل سرمایه لازم برای راه‌اندازی یک کتابفروشی در شرایط فعلی چقدر است؟
شرایط شرایط خوبی نیست، قطعاً راه‌اندازی و اداره کتابفروشی هم کار ساده‌ای نیست، حداقل هزینه راه‌اندازی یک کتابفروشی در حد استاندارد یک میلیارد تومان است، با فرض اینکه کسی که بدنبال راه‌اندازی است، اعتباری دارد و می‌تواند اعتباری کتاب و دیگر حصولات را اعتباری خریداری کند. هزینه یک فضای استیجاری و دکور و تجهیزات یک میلیارد تومان است. اما اگر کسی باشد که از صفر شروع کرده امکان خرید اعتباری برای او نیست و باید نقدا خرید کند.پس هزینه چند برابر می‌شود.
میل به کتابخوانی بیشتر شده است
به نظر من امروز باید به دید تردید به این موضوع نگریست که جامعه نسبت به یک دهه قبل میل کمتری به کتابخوانی دارد، در سال‌های اخیر میل به کتابخوانی در بخش‌های مختلف جامعه ایجاد شده است، در شرایط اقتصادی فعلی برای مخاطب کتاب برای جامعه کتابخوانی که اغلب با حقوق کارمندی و کارگری به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کنند، قدرت خرید پایین آمده و خرید کتاب سخت‌تر شده است.
امروز قیمت یک رمان دو جلدی حدود 450 تا 500 هزار تومان است. پرداخت این هزینه برای کارمندی که هزینه‌های مهمتری نیز در طول ماه باید پرداخت کند دشوار است و نمی‌توان انتظار داشت که در کتاب در سبد هزینه‌های زندگی جایی داشته باشد.
سود نمایشگاه‌های استانی به جیب بساز و بفروش‌های نشر می‌رود
*تسنیم: یکی از اعتراضات کتابفروشان در سال‌های اخیر برگزاری نمایشگاه‌های مختلف کتاب و از جمله نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بوده است، بارها نیز بحث حذف فروش از نمایشگاه کتاب مطرح شده است، به نظر شما برگزاری نمایشگاه‌های کتاب که عمدتا با هدف حمایت از ناشر است، چقدر به کتابفروشان صدمه زده است؟
من با حذف فروش در نمایشگاه کتاب تهران فعلاً موافق نیستم، این قصه باید به نحوی تدریجی و پلکانی انجام شود. اما در نمایشگاه‌های استانی هزینه‌هایی که می‌شود، که هیچ دستاورد فرهنگی ندارد و دستاورد اقتصادی آن برای بساز و بفروش‌های حوزه کتاب است. کتاب‌سازانی که راه به کتابفروشی‌ها ندارند تنها منبع درآمدشان از نمایشگاه های کتاب است و فرصت‌هایی که اماکنی مثل مترو در اختیارشان قرار می‌دهد.
*تسنیم: یکی از توجیهات برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی عدم دسترسی مخاطبان در اقصی‌نقاط کشور به کتاب بود، اینکه بسیاری از شهرستان‌ها کتابفروشی ندارند و نمایشگاه استانی بستری برای دسترسی این مخاطبان است.
اولاً در حد مشاهدات خودم در نمایشگاه‌های استانی من به خاطر ندارم، کسی از شهرستان‌های یک استان به مرکز استان آمده باشد تا در نمایشگاه استانی حضور یافته و کتاب تهیه کند. در هیچ یک از این سال‌ها من ندیدم کسی بگوید از فلان شهرستان آمده است. نمایشگاه استانی هیچ وقت جدی گرفته نشده است، بنا به دلایلی از حدود 15 سال پیش نمایشگاه استانی از حیز انتفاع ساقط شده است. ناشران خوب و درجه یک شرکت نمی‌کنند و ناشران بساز و بفروش عمده حاضران هستند.
* تسنیم: در نمایشگاه مجازی استانی نیز میزان فروش حداقلی است.
بله، نمایشگاه‌های مجازی نیز مشکلات اقتصادی دارد، ناشر باید به اندازه‌ای کتاب بفروشد که پست کردن آن‌ها برایش مقرون به صرفه باشد(منظور هزینه پاکت، هزنیه حمل و نقل تا اداره پست و... است)برای بسیاری از ناشران در نمایشگاه‌های مجازی استانی این موضوع مقرون به صرفه نیست. اما در نمایشگاه کتاب تهران قصه فرق دارد، بسیاری از مراکز استان از شهرستان‌ها از مراکز و نهادهای علمی به تهران می‌آیند تا کتاب خریداری کنند، بنابراین اگرچه نمایشگاه کتاب نیز به اقتصاد کتابفروشی‌ها صدمه می‌زند اما از جهاتی دیگر برای سایر حلقه‌های نشر انتفاع دارد.
* تسنیم : راه‌حل شما برای جایگزینی نمایشگاه‌های استانی برای دسترسی مخاطب به کتاب چیست؟
هر چه این بودجه‌هایی که هر ساله صرف نمایشگاه استانی می‌شود، به نحو عادلانه‌تری به سمت کتابفروشی‌ها سوق داده شود، افراد در سایر نقاط کشور به جز پایتخت انگیزه بیشتری برای راه‌اندازی کتابفروشی‌ها خواهند داشت.
*تسنیم: یکی از مشکلات صنعت نشر در بخش توزیع و کتابفروشی از میان رفتن کتابفروشی‌های خرد و محلی در مقابل فعالیت کتابفروشی‌های بزرگ و زنجیره‌ای است، در سه ماه گذشته 4 کتابفروشی در تهران تعطیل شده‌اند، در این وضعیت اقتصادی نشر کتابفروشی‌های محلی و خرد چگونه می‌توانند به حیات خود ادامه دهند؟
بله، ظاهرا قصه این ماجرا هر روز گسترده‌تر می‌شود، گریزی هم از آن نیست، شاید بیشتر در فرهنگ تازه پرسه‌زنی جامعه ایران و حتی جهان در شهرهای بزرگ باید ریشه آن را پیدا کرد، به وجود آمدن هایپرمارکت‌های بزرگ به جای خوار و بار فروشی‌های قدیمی و آن لذت خرید وگزینه‌های انتخاب فراوان که پیش روی مخاطب است نیز موجب توسعه آن شده است. در این میان کتابفروشی‌ها نیز باید خود را توسعه دهند.
حذف کتابفروشی‌های خرد و سربرآوردن کتابفروشی‌های زنجیره‌ای غیرقابل اجتناب است
من فکر می‌کنم، حذف کتابفروشی‌های خرد و سربرآوردن کتابفروشی‌های زنجیره‌ای غیرقابل اجتناب است، اگر حذف می‌شوند گاهی برای این است که خودشان تقلایی برای تغییر ندارند، منظور من از کتابفروشی خرد متراژ اندک فروشگاه نیست. خیلی از این کتابفروشی‌ها اگر تغییر در نحوه عرضه محصول داشته باشند و خود را با شرایط روز و با نیاز مخاطب هماهنگ کنند بقا خواهند داشت.
*تسنیم: از نظر شما مهمترین چالش‌هایی که کتابفروشی‌ها امروز با آن‌ها مواجه هستند، چیست؟
یکی از چالش‌های جدی بحث بیمه است، کتابفروشان به لحاظ بیمه هیچ حمایتی نمی‌شوند، در بسیاری از موارد سنگ‌اندازی‌ها و جریمه‌هایی نیز متحمل می‌شوند بیمه و مالیات نفس کتابفروشی‌ها را بسته است. معافیت حق کارفرما تا 5 نفر نیز برای کتابفروشان لحاظ نمی‌شود، ناشران نیز این معافیت را به طور تمام و کمال دریافت نمی‌کنند. 
اما یکی از مهمترین چالش‌ها تخفیف‌هایی است که ناشران در سایت‌ها و پلتفرمها برای کتاب‌ها می‌گذارند، این تخفیف‌ها قطعاً به کتابفروشی‌ها آسیب می‌زند، پای مخاطب را از کتابفروشی‌ها کوتاه می‌کند، در نهایت خود ناشر هم آسیب می‌بیند؛ چرا که فروش همه کتاب‌ها از فروش آنلاین میسر نیست و با تضعیف کتابفروشی‌ها فروش ناشران نیز دچار ضعف می‌شود.
* تسنیم: وزارت ارشاد اخیراً از طرحی برای توسعه کتابفروشی‌ها خبر داده است، شما حمایت‌های پیشین وزارت ارشاد را چه اندازه مؤثر می‌دانید؟
عادلانه‌ترین نوع یارانه‌ای که به کتابفروشی‌ها تعلق گرفت، طرح‌های فصلی بود که سودش به همه حلقه‌های تولید و توزیع و فروش کتاب می‌رسید.
