به گزارش ذاکرنیوز، «چگونه جهان می‌تواند از فاجعه‌بار بودن بیماری همه‌گیر بعدی که تا کنون 15 میلیون نفر جان خود را در اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند، جلوگیری کند؟ هفته گذشته، کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی در ژنو گرد هم آمدند تا درباره توافقنامه آمادگی در برابر بیماری همه گیر بعدی بحث کنند. هدف اصلی، توسعه سریع درمان‌ها و واکسن‌های جدید و توانایی رساندن آن‌ها به همه افراد روی کره زمین است».
روزنامه واشنگتن پست به تازگی (یکم ژوئن/ 11 خرداد) در سرمقاله‌ای و با بیان این مقدمه نوشت: اگر چه هنوز هیچکس نمی‌داند که توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت برای همه‌گیری بعدی چه خواهد بود اما می‌توان یک نکته را پیش‌بینی کرد که جزو توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت نخواهد بود: کاهش تحریم‌های ایالات متحده علیه صنعت بیوتکنولوژی کوبا که امکانات لازم برای توسعه واکسن‌ها و درمان‌های پیشرفته و به اشتراک گذاشتن آن‌ها با کشورهایی که پرداخت قیمت‌های حق بیمه شرکت‌های داروسازی جهان اول برایشان غیر ممکن است را در اختیار دارد.
کرونا و تحریم
شیوع غیرمنتظره ویروسی میلیون‌ها بار کوچک‌تر از انسان، از اواسط دسامبر 2019 (حدود دی ماه 1398)، طومار جهان را در هم پیچید و زیست روزهایی متفاوت از گذشته را رقم زد. در 12 مارس 2020 (22 اسفند 1398)، سازمان جهانی بهداشت، کووید-19 را یک بیماری همه‌گیر اعلام کرد. بحران جهانی ناشی از انتشار ویروس در سراسر جهان عواقب چشمگیری برای همه دولت‌ها به همراه داشت و توانایی کشورها برای تضمین سلامت شهروندان خود را در بوته آزمایش قرار داد.
شرایط زمانی پیچیده‌تر شد که همه‌گیری در کنار تحریم قرار گرفت؛ به این ترتیب، بار همه‌گیری کووید-19 بر دوش کشورهای تحت تحریم سنگین‌تر شد؛ شیوع ویروس ویرانگر کرونا اگر چه کرکره تمامی کسب‌وکارها را پایین کشید، بازار اقدامات قهری یکجانبه علیه برخی کشورها همچنان داغ به کار خود ادامه داد. پیامدهای وخیم اقدامات قهری به شکل تحریم‌های اقتصادی و مالی، تجاری یا سایر اقدامات مشابه با هدف ایجاد موانع تجاری و بانکی برای جلوگیری از خرید دارو، تجهیزات پزشکی، غذا و سایر کالاهای ضروری به ویژه در دوران همه‌گیری کووید-19 برجسته شد و عملاً بر تمام مصادیق حقوق بشر، به ویژه حق حیات مردم سایه افکند.
کوبا و نبردی همزماندر دو جبهه
از جمله نمونه‌های هدفِ تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده توسط آمریکا، کشور کوبا است که برای بیش از شش دهه (از سال 1962 میلادی) در معرض این ابزار خصمانه قرار دارد. این کشور جزیره‌ایِ کوچک در کارائیب به صورت تمام قد با پیامدهای مخرب اقدامات قهری یکجانبه مواجه است؛ تحریم‌ها عملا بر همه بخش‌ها تاثیر می‌گذارد: انرژی، صنعت، فناوری، املاک، زیرساخت‌ها، کشاورزی، ساخت‌وساز، گردشگری، بانکداری و مالی. علاوه بر این، کوبا از درآمد ارزی محروم است و در تامین نیازهای اساسی از جمله غذا و دارو و همچنین در صادرات محصولات خود با موانع بزرگی مواجه است.
در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، گروهی از کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحد از ایالات متحده خواستند تا «تحریم اقتصادی و مالی خود علیه کوبا که مانع از ارسال کمک‌های بشردوستانه برای یاری رساندن به سیستم بهداشتی این کشور به منظور مبارزه با همه‌گیری می‌شود را لغو کند».
نکته حائز اهمیت اینکه، کوبا در کنترل بیماری همه‌گیر، موفق عمل کرده است. از زمانی که اولین مورد ابتلا به این ویروس در اوایل ماه مارس 2020 تایید شد، این کشور با 11 میلیون و 500 هزار نفر جمعیت، تا هفته اول اکتبر در مجموع پنج هزار و 780 مورد تایید شده و 123 مورد مرگ و میر را ثبت کرد.
این نتایج مثبت از کوبا که در حوزه پزشکی دارای دست برتر در جهان است، چندان تعجب‌آور نیست. در کوبا به ازای هر هزار نفر 9 پزشک وجود دارد که یکی از بالاترین نرخ ها در جهان است. سیستم بهداشتی این جزیره به دلیل تمرکز بر پیشگیری، مراقبت‌های بهداشتی جامعه‌محور و آمادگی برای مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر و بلایای طبیعی، حتی فراتر از مرزهای آن، به خوبی شناخته شده است. پاسخ موفقیت آمیز کوبا به این بیماری همچنین به دلیل توسعه طولانی مدت صنعت بیوتکنولوژی آن است که به این کشور اجازه داده تا کاملا به صورت تخصصی و پیشرفته، برای حمایت از سیستم بهداشتی خود در مسیر تولید دارو و راهکارهای درمانی مناسب گام بردارد.
با وجود عملکرد مطلوب و ظرفیت بالای کوبا در عرصه پزشکی و بیوتکنولوژی، بدیهی است که دولت آمریکا بی توجه به درخواست‌ها از سوی سازمان‌های بین‌المللی به تحریم‌ها علیه این کشور ادامه داد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از جمله کسانی بود که لغو تحریم‌های اقتصادی علیه کشورها را خواستار شد تا بتوانند با اثرات همه‌گیری کووید-19 مقابله کنند.
آلنا دوهان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در مورد اثرات منفی اقدامات قهری یکجانبه بر برخورداری از حقوق بشر نیز در بیانیه‌ای یادآور شد که «کشورهای تحریم‌شده عواقب شدیدی را متحمل می‌شوند، زیرا نمی‌توانند از درآمد خود برای خرید تجهیزات، داروها، مواد ضد ویروسی و مواد غذایی در بازارهای بین‌المللی استفاده کنند».
کوبا خود بارها در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، از تحریم‌های آمریکا به عنوان مانع بزرگی در مسیر مبارزه این کشور با همه‌گیری و فرآیند تولید واکسن‌های ملی انتقاد کرد. برونو رودریگس وزیر امور خارجه کوبا اوایل ماه مه 2021 در پیامی توییتری ضمن محکوم کردن تحریم‌های آمریکا، اینگونه اقدامات را مانعی در مسیر تولید واکسن‌های بومی این کشور علیه کووید-19 دانست و افزود: محدودیت‌های اعمال شده توسط واشنگتن، تامین تجهیزات لازم به منظور مقابله با همه‌گیری کرونا را به تاخیر می‌اندازد.
بر اساس گزارش دولت کوبا، در بازه زمانی آوریل 2019 (فروردین- اردیبهشت 98) تا مارس 2020 (اسفند 98- فروردین 99) میزان خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا بر بخش استراتژیک پزشکی کوبا، 161 میلیون دلار برآورد شد. خبرگزاری پرنسا لاتینا در گزارشی در آن زمان نوشت، تحریم‌های واشنگتن سبب شده تا این صنعت هر ساله در حوزه تحقیقات، ساخت، تجاری سازی محصولات خود و همچنین تبادل علمی با مشکلات بیشتری مواجه شود.
لغو تحریم‌های کوبا، گامی مهم در مسیر جبران اشتباهات گذشته
اکنون و از نخستین روز شیوع ویروس کرونا در جهان، بیش از سه سال می‌گذرد و فروکش کردن نسبی روزهای فاجعه‌بار گذشته با هراس از تکرار دوباره آن در آینده، روزنامه آمریکایی واشنگتن پست را به اعتراف به ضرورت اولویت بخشیدن بر جان افراد با تکیه بر دانش کوبا با چشم‌پوشی بر اهداف سیاسی پشت تحریم‌ها سوق داده است.
واشنگتن پست در این نوشتار، استراتژی تحقیق و تولید واکسن ضد کووید-19 کوبا را ستود و پیشنهاد کرد که «در همه‌گیری بعدی اجازه دهید کوبا جهان را واکسینه کند.» کوبا به عنوان بخشی از استراتژی ملی واکسیناسیون خود، پنج مورد واکسن تولید کرده که سه مورد از آن‌ها در این کشور و در کشورهای مختلف سراسر جهان ثبت شده است.
نویسندگان این گزارش تصریح کردند که در طول همه‌گیری کووید-19، بسیاری از کشورهای آفریقا و آسیا که به شدت به واکسن نیاز داشتند، به دلیل تحریم ایالات متحده از پیشنهادهای کوبا استفاده نکردند.
این مقاله گزارش می دهد که اگرچه در تابستان 2021 گونه دلتا ار ویروس کرونا، هند را ویران می کرد و راه خود را در سراسر جهان باز می کرد، واکسن‌های جدید امیدی را به وجود آورد، اما کشورهایی که منابع کمتری داشتند نمی‌توانستند آن‌ها را تهیه کنند. در این شرایط، تعجب‌آور بود که فهمیدیم کوبا دو واکسن موثر علیه ویروس کرونا را تولید کرده و سپس قول داده است که مالکیت معنوی آن‌ها را در سراسر جهان به اشتراک بگذارد.
این رسانه یادآور شد که واکسن‌های کوبایی سوبرانا 02، سوبرانا پلاس و آبدالا، همتراز با واکسن‌های اصلی غربی 90 درصد کارایی نشان دادند.
چنان که واشنگتن پست در پایان هشدار می‌دهد «اکنون زمان آماده شدن برای همه‌گیری بعدی و تعیین مسیری برای توزیع عادلانه‌تر فناوری‌های پزشکی وجود دارد. تحریم‌های ایالات متحده نه تنها به کوبا آسیب می‌رساند، بلکه به جهان آسیب می‌رساند».
نباید فراموش کرد که اگر جهان به یکباره با بحران استثنایی شیوع کرونا مواجه شد، اعمال تحریم‌ها علیه کوبا، همه‌گیری ظالمانه‌ای است که مردم این کشور سال‌ها است با آن مواجهند. اگر قصد رسانه آمریکایی را تلاش برای جلوگیری از محرومیت جهان از ظرفیت پزشکی و بیوتکنولوژی هاوانا در دوره استثنایی همه‌گیری ارزیابی کنیم، کوبایی‌ها برای مدت‌های مدید است که از دسترسی به نیازهای اولیه و حقوق اساسی خود به موجب تحریم‌های یکجانبه محروم هستند و این مسئله، ضرورت لغو فوری و دائمی تحریم‌ها را گوشزد می‌کند. اقدامات قهری یکجانبه در هر شرایطی مغایر با قوانین بین‌المللی حقوق بشر بوده و ناقض مفاد آن به ویژه منشور ملل متحد است.
به این ترتیب، کرونا همزمان با اینکه جهان را با بحرانی استثنایی روبرو کرد، این واقعیت را نشان داد که مبارزه با این بیماری، مستلزم روحیه احترام متقابل، همکاری بین‌المللی و همبستگی بین مردم و دولت‌ها مطابق با منشور سازمان ملل است.
تحریم‌های آمریکا، همرمان با هدف قرار دادن الگوی توسعه مورد نظر کشورها، توانایی آن‌ها برای رویارویی با بیماری همه‌گیر را تضعیف می‌کند و لغو فوری و کامل همه اقدامات قهری یکجانبه بدون قید و شرط، می‌بایست فراتر از پیشنهاد واشنگتن پست، از تاریخ روابط بین الملل جهان و نه فقط همه‌گیری بعدی، حذف شود. در میان همه تردیدها نسبت به شیوع ویروس کرونا در جهان، شاید بتوان اینطور تصور کرد که در صورت مواجه نبودن کوبا با تحریم، ظرفیت بالای این کشور در حوزه بیوتکنولوژی می‌توانست ما را به گونه دیگری و حتی سریع‌تر، به پایان همه‌گیری نزدیک کند.
الهه طهماسبی/تسنیم
