به گزارش ذاکرنیوز ، درحالی که سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از نیمه راهش عبور کرده و چند روزی به بسته شدن پرونده کارش باقی نمانده، شواهد نشان می‌دهد امسال نمایشگاه کتاب با استقبال مناسبی از سوی مخاطبان روبرو شده و نسبت به گذشته تفاوت‌های قابل توجهی حتی در نحوه ارائه خدمات داشته است.
این درحالی است که اگر بخواهیم به واقعیت سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب برسیم، لازم است در میانه آمارها و اعداد و ارقامی که به صورت رسمی از سوی مسئولان ستاد برگزاری ارائه می‌شود، کمی دقت نظر بیشتری داشته باشیم تا حداقل کارنامه این دوره از نمایشگاه کتاب را تا نیمه راهش در مقابل داشته باشیم.
برای مقایسه و بررسی دقیق، آمارهای ارائه شده از سوی علی رمضانی، سخنگوی سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تا پایان روز گذشته (یعنی پنجمین نشست خبری) را مدنظر قرار داده‌ایم. بر اساس آنها نتایج جالبی به دست آمده است که یکی از شاخص‌ترین آنها را می‌توان به علاقه مخاطبان به خرید فیزیکی کتاب مرتبط کرد.
در این زمینه برخی کارشناسان تأکید دارند، اگرچه فروش مجازی کتاب یکی از امتیازهای این دوره از نمایشگاه است تا آن گروه از مخاطبان که امکان حضور در محل برگزاری ندارند نیز بتوانند نیاز خودشان را تأمین کنند، اما واقعیت اینجاست که همچنان خرید کتاب به عنوان یکی از خریدهای فیزیکی از سوی مخاطبان در ایران به خصوص در بخش کتاب کودک و نوجوان شناخته می‌شود و تا سلطه صفر و یک‌های مجازی براین بازار هنوز فاصله داریم.
چه‌خبر از کل فروش نمایشگاه؟
بررسی اولیه در دوره مورد نظر ما مربوط به کل فروش ثبت شده سی و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران است که بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده اگرچه در دو نشست اولیه تنها میزان فروش مجازی و نیز بعد از نشست سوم مجموع فروش کتاب از سوی سخنگوی نمایشگاه مطرح شده، اما بررسی نشان می‌دهد که روند تصاعدی رشد فروش نمایشگاه در تاریخ 22 اردیبهشت ماه تجربه شده است.
این درحالی است که اگر مابه‌التفاوت فروش همان روز با روز بعد را بررسی کنیم، می‌بینیم این روند رشد فروش نمایشگاه اگرچه کمی شیب کمتری به خود گرفته، اما بازهم شاهد ثبت رشدی در حدود 31 درصد بوده‌ایم؛ به این ترتیب از مجموع فروش 70 میلیارد تومان به رقم 102 میلیارد تومان رسیده‌ایم که روند قابل قبولی بوده و به گفته برخی کارشناسان و فعالان عرصه نشر این جهش فروش به دلیل مصادف شدن تعطیلات آخر هفته با ایام برگزاری نمایشگاه بوده است.
از سوی دیگر بررسی میزان فروش دو روز اول هفته یعنی 23 و 24 اردیبهشت نشان می‌دهد مابه‌التفاوت فروش این دو روز رقمی نزدیک به 17 میلیارد تومان است و اگرچه روند روبه رشد فروش میان دو روز 14 درصد بوده اما در مقایسه به دو روز گذشته که شاهد رشد 31 درصدی بوده‌ایم شاهد کاهش سرعت رشد فروش کتاب در دو روز اول هفته بوده‌ایم و این پیش‌فرض کارشناسان نسبت به اثرگذاری تعطیلات که زمینه حضور مخاطبان بیشتری را در محل برگزاری فراهم می‌کند و به دنبال آن شاهد افزایش فروش کتاب هستیم دور از واقعیت نیست.
5 روزه نمایشگاه چند جلد کتاب فروخت؟
از سوی دیگر از این دوره فعالیت نمایشگاه را از زاویه‌ای دیگر یعنی میزان و تعداد نسخه‌های کتاب فروخته شده بررسی کنیم، در این روند هم شاهد سیر صعودی متناسب با ادامه داشتن ایام نمایشگاه هستم، نکته جالب توجه در این بخش ثبت اولین خرید کتاب در روز 20 اردیبهشت ساعت 6 بامداد از شهرستان بابل است که بیانگر علاقه مخاطبان به بازار کتاب و البته اهمیت ایجاد زیرساخت‌های فروش در فضای مجازی است.
حالا فارغ از این نکته که اولین خرید به صورت مجازی در سی و چهارمین دوره از نمایشگاه بین المللی کتاب ثبت شده است، بررسی عملکرد تعداد نسخه‌های فروخته شده نیز بر ادامه‌دار بودن روند صعودی فروش مهر تأیید می‌زند، به صورتی که مابه‌التفاوت میزان فروش روز اول با روز دوم نشان می‌دهد با روندی جهشی فروش کتاب در نمایشگاه ثبت شده است به صورتی که در این دوره رشد 46.8 درصدی میزان فروش کتاب در دومین روز برگزاری را به 178 هزار نسخه رساند.
اما در ادامه راه مقایسه تعداد کتاب فروخته شده در روز دوم و سوم نشان می‌دهد بازهم اگرچه شاهد روند افزایشی فروش کتاب بوده‌ایم، اما رشد 19 درصدی آمار بیانگر خرید کمتر کتاب توسط مخاطبان نسبت به روز گذشته بوده است، اما این روند صعودی در روز شنبه گذشته دوباره سرعت گرفته و با رشدی معادل 29 درصد عدد 310 هزار نسخه کتاب فروخته شده را در کارنامه نمایشگاه ثبت کرده است.
این درحالی است که مقایسه آخرین آمار ارائه شده از تعداد نسخه کتاب فروخته شده که روز یکشنبه بعد از ظهر بود بازهم حکایت از کاهش نرخ رشد فروش کتاب نسبت به روز قبل دارد چون در این روز تنها رشد 21.5 درصدی فروش کتاب ثبت شده و نهایتاً مجموع کتاب فروخته شده در نمایشگاه کتاب به 395 هزار نخسه رسید.
از سوی دیگر با مشخص شدن آمار تعداد نسخه‌های فروخته شده کتاب و میزان کل فروش این دوره می‌توانیم با یک ضرب و تقسیم ساده به میانگین قیمت هر جلد کتاب فروخته شده در نمایشگاه رسید که با تقسیم عدد 119 میلیارد تومان فروش کلی و عدد 395 هزار نسخه کتاب فروخته شده به رقم 301 هزار و 500 تومان می‌رسیم، اما این تنها یک مقایسه آماری است و باید درنظر داشته باشیم که به هیچ عنوان ملاک قیمت کتاب نیست چون نوع‌کاغذ، قطع کتاب، تعداد رنگ و بسیاری از گزاره‌های دیگری وجود دارد که تعیین کننده قیمت کتاب است و نمی‌توانیم قیمت را برای همه کتب عرضه شده در نمایشگاه ملاک قرار داد.
مجازی یا حضوری مسئله این است؟
در همین حال برای اینکه ببینیم مخاطبان کتاب در این دوره از نمایشگاه چطور کتاب‌های مورد نیاز خود را انتخاب کرده‌اند، کافی است آمارهای کل فروش را در بخش‌های حضوری و مجازی مورد ارزیابی قرار دهیم. در این زمینه شاید در دو روز اول نمایشگاه اطلاعات دقیقی از بخش حضوری یا کل میزان فروش ارائه نشده، اما بررسی ادامه راه نشان می‌دهد که آنطور که نمودارها نشان می‌دهد مخاطبان و اهل کتاب هنوز هم علاقمند به خرید حضوری از نمایشگاه هستند.
نکته قابل توجه اینجاست که برخی کارشناسان تأکید دارند شاید خریدهای آنلاین به عنوان یکی از امتیازات در بازارهای خرده فروشی بخش‌های مختلف معرفی شده باشد، اما در بازار کتاب به خصوص کتاب کودک و نوجوان تجربه خرید فزیکی کتاب هنوز جایگزینی برای خود ندیده و به نوعی فروشگاه‌های مجازی در حاشیه قرار گرفته‌اند و نمودار مقایسه‌ای میزان فروش مجازی و حقیقی نیز این واقعیت را نشان می‌دهد که هنوز مخاطبان تمایل دارند برای خرید کتاب به بازار مستقیم مراجعه کنند نه اینکه در میان ویترین‌های مجازی به دنبال کتاب مورد علاقه بروند.
البته با دقت نظر در نمودار پایین کاملاً مشهود است که درست در زمانی که روند خریدهای آنلاین روند نسبتاً ثابتی را طی می‌کنند و با شیب ملایم درحال رشد هستند، خریدهای حضوری در این دوره مورد نظر با تفاوت‌های کاملا مشخصی به روند صعودی خود ادامه داده است.
تا امروز ناشران برنده میدان مجازی!
از سوی دیگر حالا که صحبت فروش مجازی و حقیقی به میان آمد بد نیست سهم کتاب‌فروشی‌ها و ناشران را در بازار مجازی بررسی کنیم و ببینیم برنده این میدان کدام گروه بوده‌اند؟ در نگاه اول و مقایسه نمودارهای سهم هر یک در دوره مورد نظر ما کاملاً مشهود است که برنده میدان ناشران بوده‌اند و کتابفروشان به نوعی سهم کمتری از میزان فروش مجازی سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب را تا پایان روز 24 اردیبهشت تجربه کرده‌اند.
بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد در تاریخ 20 اردیبهشت یعنی اولین روز فعالیت نمایشگاه سی و چهارم از کل فروش 11 میلیارد و 200 میلیون تومانی فروش مجازی ناشران تنها 26 درصد سهم به خود اختصاص داده‌اند و 74 درصد باقی مانده برای کتابفروشان منظور شده که حکایت از افزایش تقاضای خرید مجازی هموطنان با آغاز نمایشگاه دارد، اما این روند ادامه نبوده و به سرعت در روزهای آتی می‌بینیم ناشران همواره سهم بازار بیشتری را در اختیار می‌گیرند.
دقت نظر در آمارهای منتشر شده از فروش مجازی دومین روز نمایشگاه یعنی 21 اردیبهشت نشان می‌دهد از کل فروش 21 میلیارد و 400 میلیون تومان ثبت شده سهم ناشران با فروش 15 میلیارد و 300 میلیون تومانی به رقمی معادل 71.5 درصد رسیده و مابقی 28.5 درصد کل فروش در اختیار کتابفروشان است و روز 22 اردیبهشت نیز اینگونه است که از کل فروش 25 میلیارد تومان دوباره سهم کتابفروشان در محدوده 28 درصد است و مابقی 72 درصد به ناشران رسیده است.
این درحالی است که مقایسه آماری روز 23 اردیبهشت نشان می‌دهد که از کل فروش 37 میلیارد تومانی بخش مجازی نمایشگاه سهم کتابفروشان، 29.7 درصد و ناشران با کمی عقب‌نشینی به سهم 70.3 درصدی رضایت داده‌اند و در روز پایانی دوره مورد نظر ما یعنی 24 اردیبهشت می‌بینیم از کل فروش 45 میلیارد تومانی بخش مجازی ناشران سهم 71.12 درصدی را به دست آورده‌اند و کتابفروشان هم به سهم 28.88 درصدی قانع شده‌اند. ما بررسی کلی این روند دست به دست شدن سهم بازار فروش مجازی نمایشگاه نشان می‌دهد همواره ناشران دست بالا را در محدوده 70 درصد از کل بازار به خود اختصاص داده‌اند و تقریباً کتابفروشان نیز به محدوده 30 درصد بسنده کرده‌اند.
سهم پایین کارت به کارت کردن مبلغ فاکتور
در همین حال باز اگر کمی در آمارهای ارائه شده دقت کنیم، به واقعیتی جالب توجه می‌رسیم که در این دوره مورد نظر ما دستگاه‌های کارتخوان حسابی فعال بوده‌اند؛ به این ترتیب که وقتی آمارهای رسمی ارائه‌شده از سوی سخنگوی نمایشگاه را روی نمودار مقایسه‌ای قرار می‌دهیم، می‌بینیم که از کل فروش حضوری ثبت شده دوره مورد نظر ما در سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب سهم بسیار اندکی مربوط به جابه‌جایی پول برای پرداخت صورتحساب خرید به صورت کارت‌به‌کارت بوده و سهم اصلی پرداخت‌ها به صورت پرداخت با دستگاه‌های کارتخوان بوده است. به عنوان مثال در تاریخ 23 اردیبهشت ماه از کل تراکنش انجام شده 65 میلیارد تومانی سهم پرداخت با کارتخوان 76.92 درصد بوده و مابقی که حدود 23 درصد است از سوی خریداران کتاب به صورت کارت‌به‌کارت پرداخت شده است.
بررسی کلی از آمارهای ارائه‌شده نشان می‌دهد همانطور که قبلاً اشاره شد، هنوز خرید به صورت فیزیکی، اولین گزینه مخاطبان کتاب است و بیشتر پرداخت‌های این گروه هم با استفاده از دستگاه‌های کارتخوان انجام می‌شود، اما اگر بخواهیم از زاویه‌ای دیگر به نمودارهای موجود توجه کنیم به این نکته می‌رسیم که هرچه به میانه راه نمایشگاه نزدیک شده‌ایم، شیب رشد خرید کتاب کمتر شده و به روند صعودی، اما با شیب ملایم رسیده‌ایم.
