به گزارش ذاکرنیوز، در کشاکش تایید و عدم تایید کشورهای مختلف در واپسین ماه های سال ۱۳۹۸، بالاخره ۲۹ بهمن ماه همین سال، شناسایی دو مورد از ویروس جدید کرونا در کشورمان و در قم تایید و رسما از سوی وزارت بهداشت اعلام شد؛ ویروسی که بعدها کووید-۱۹ نام گرفت و از آن روز تا کنون همانند آنچه که در دنیا می گذرد، موارد ابتلا و البته قربانیان آن هر روز بالا و بالاتر می رود.
با وجود گذشت بیش از دو سال از تایید حضور بیماری در دنیا و البته ایران، اما هنوز هم نادانسته های آن فراوان است و دارو و درمان آن همچنان در مرحله آزمون و خطاست و درمان اختصاصی ندارد.
در این میان نیز جهش های مختلف ویروس، کار دنیا را در مدیریت و مقابله با بیماری پیچیده کرده است؛ به طوری که بعد از کرونای ووهان، شاید بتوان از جهش های آلفا و دلتا که به کرونای انگلیسی و هندی معروف شدند و اکنون نیز کرونای امیکرون که منشاء آن را آفریقای جنوبی می دانند، به عنوان مهمترین و پرمرگ و میرترین جهش های ویروس کووید-۱۹ نام برد.
اما کار ایران در تشخیص و مدیریت بیماری شاید کمی سخت تر بود؛ چراکه تحریم ها مانعی مضاعف بودند بر سر اقدامات تشخیصی، درمانی و کمی بعد هم دسترسی به واکسن.
در هر حال به مدد جانفشانی کادر بهداشت و درمان و تلاشهای دانشمندان ایرانی در تولید داروهای موثر و البته ساخت و تولید واکسن در پلتفرمهای مختلف و همچنین سایر اقدامات صورت گرفته از سوی مسوولان، اکنون پیشرفتهای بسیاری در روند مبارزه با بیماری و البته درمان بیماران داشته ایم و در کل اوضاع قابل مقایسه با روزها و ماه های نخست شیوع اپیدمی در کشور نیست.
علاوه بر مراعات موارد بهداشتی نظیر استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی، متخصصان از ابتدا «واکسن» را ابزاری مهم در پیشگیری از کرونا و مدیریت آن در دنیا خواندند؛ بر همین اساس هم با شیوع بیماری، دنیا در تب و تاب ساخت واکسن قرار گرفت و ایران نیز با وجود محدودیتهای ناشی از تحریمها و البته با تاخیر نسبت به برخی کشورهای دیگر، به این عرصه ورودکرد.
همزمان با دومین سالگرد شناسایی ویروس کووید - ۱۹ در کشورمان، اقدامات ایران در مدیریت این بیماری و همچنین ورود به عرصه تولید واکسن کرونا آن هم در پلتفرم های مختلف را با دکتر مصطفی قانعی - عضو کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا و عضو کمیته ملی واکسن کرونا به گفت و گو نشستیم که در پی می خوانید:
تاریخ کرونا و تاخیر شش ماهه ایران
دکتر قانعی در گفتگوی تفصیلی با ایسنا درباره ماجرای ورود ایران به عرصه ساخت واکسن کرونا و جزییات آن، می گوید: بر اساس تاریخچه ویروس‌ها مشخص شده است که برخی ویروس‌ها واکسن پذیر نیستند؛ به عنوان مثال کسی نتوانست علیه ویروس هپاتیت C واکسن بسازد یا هنوز واکسنی برای ایدز ساخته نشده است. با ورود ویروس کرونا به کشور اولین سوال این بود که شاید این ویروس هم دو تا سه ماه بعد به اتمام برسد؟ پس کسی به فکر این نبود که به سرعت به سمت آماده کردن زیرساخت واکسن برود، به جز کشورهایی که قبلا ویروس SARS و MERS را دیده بودند و به این فکر بودند که اگر همه‌گیری رخ دهد، بنابراین واکسن لازم است؛ اما خب این حوادث در ایران رخ نداده بود؛ از یک سو ساخت واکسن علیه ویروس SARS و کووید در برنامه کشوری نبود و از سوی دیگر نمی‌دانستیم که این ویروس واکسن پذیر است یا خیر؟ بنابراین تا ایران فکر کند که واکسن بسازد یا نه، حدود شش ماه از سایر کشورها عقب افتاد و زمانی دست به ساخت واکسن زد که کشورهای دیگر شروع به تولید و برنامه ریزی تزریق واکسن در فازهای مختلف کرده بودند.
توقع ایرانی‌ها، واکسن‌سازان ایرانی و حمایتی که نبود
وی می افزاید: این شش ماه تاخیر چیزی بود که ما در تاریخ کرونا مدام متذکر می‌شدیم که اگر عقب هستیم به این علت است که دیر کار را آغاز کردیم. در کنار این امر، سایر دولت‌های دنیا اقدام به پیش‌خرید واکسن از شرکت‌های واکسن‌ساز خود کردند و به واکسن‌سازها اعلام کردند که اگر شکست خوردند، واکسن اثر نکرد، مردم قبول نکردند واکسن تزریق کنند و... شما خسارتی نمی‌کنید و دولت خسارت می‌بینید که این موضوع هم چیزی بود که در کشور ما رخ نداد و دولت حمایتی نکرد. در چنین شرایطی در یک سمت واکسن برکت با مدیریت جهادی کار را آغاز کرد چون سرمایه دست خودش بود و نیاز به دولت نداشت و در سمت دیگر انستیو رازی و انستیتو پاستور هم کار ساخت واکسن را آغاز کردند.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری ریاست جمهوری ادامه می دهد: از سوی دیگر، ما نیز به عنوان معاونت علمی شروع به فراخوان واکسن‌سازها کردیم؛ زیرا تجربه موفقی در تولید کیت داشتیم و آمدیم انواع واکسنها را حمایت کردیم. این حمایت در فاز اول خیلی هزینه نمی‌برد و با حدود ۵ میلیارد تومان می‌شد فاز آزمایشگاهی را طی کنند. در کنار این حمایت‌ها ساخت انواع پلتفرمهای واکسن از ناقل ویروسی تا MRNA در سایر کشورها در حال انجام بود و ما هم هر کس هر پروژه‌ای آورد استقبال کردیم؛ زیرا نمی‌دانستیم کدام پروژه نتیجه بخش خواهد بود. به موازات این امور بخش‌های دفاعی مانند وزارت دفاع هم کار را شروع کردند که ماهم تلاش کردیم کمک کنیم اما، خودشان زیرساخت‌هایی داشتند که به کار نگرفته بودند. اینکه ارتش چین شروع به تولید واکسن کرد یک الهام برای مسئولین ایران بود که وزارت دفاع هم وارد این عرصه شود. در مجموع با حمایت‌هایی که از سوی ما شکل گرفت فاز آزمایشگاهی واکسنها طی شد و این درحالی بود که در شرایطی قرار گرفته بودیم که دنیا توقع واکسن را در ایرانی‌ها بالا برده بود.
پولی که به کووکس دادیم و واکسنی که نگرفتیم شرط کشورهای دوست برای واکسیناسیون ایرانیان
وی همچنین به اقدامات ایران در آن زمان برای خرید واکسن هم اشاره می کند و می گوید: در این بین ما پول سبد کووکس سازمان جهانی بهداشت را پرداخت کرده بودیم ولی به داخلی‌ها پول نداده بودیم. این درحالیست که کووکس نه تنها به ما واکسن نداد بلکه از طریق رسانه، کاری کرد که توقع واکسن در مردم شکل بگیرد و از طرفی هم مرگ‌ها را به حساب عدم واکسیناسیون بگذارند. این باعث شد یک چالشی در کشور شکل گیرد که دیدیم عده‌ای به خارج از کشور رفتند که واکسن تزریق کنند ولی ما همزمان با این موضوع تلاش کردیم از کشورهایی واکسن بگیریم که با ما دشمنی نداشته باشند. آنها هم این موضوع را منوط به چند شرط کردند؛ اول آنکه فاز سوم کلینینکال ترایال واکسنشان در ایران انجام شود، دوم اینکه ۵۰ درصد پول واکسن را هم پرداخت کنیم و سوم اینکه اگر هم عارضه‌ای پیش می‌آمد باید خودمان بیمه می‌کردیم و این درحالی بود که گفتند هیچ مسئولیتی هم در قبال واکسن قبول نخواهند کرد. اینجا لازم بود یک جسارتی برای تصمیم‌گیری شکل‌گیرد. در کمیته ملی واکسن در حضور وزیر بحث شد و به طرف خارجی گفتیم اگر فناوری ساخت را به ما می‌دهید ما این شرایط را می‌پذیریم که تنها کوبا این شرط را پذیرفت که انتقال فناوری صورت گیرد.
آغاز ساخت واکسن کرونا در ایران و سبدی که شکل گرفت
قانعی ادامه می دهد: بنابراین کار ساخت واکسن در کشور آغاز شد و واکسن کووایران برکت به دلیل بنیه مالی که داشت از سایر واکسن‌سازها جلو زد و زودتر کار را شروع کرد. از طرف دیگر شرکت‌های خصوصی هم کار را آغاز کردند و شرکت اکتوور تلاش کرد تا با روسیه وارد تعامل شود که واکسن اسپوتنیک را بیاورد که تا همین یک ماه قبل طول کشید که لایسنس این واکسن را پیاده کند. شرکت سیناژن نیز موفق شد واکسن استرالیایی را بعد از فاز یک به کشور بیاورد. فاز اول واکسن مربوط به شرکت اسوه توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت شد و همچنین واکسن MRNA مورد حمایت معاونت علمی و صندوق نوآوری قرار گرفت. واکسن نورا نیز مورد حمایت معاونت علمی، دانشگاه بقـیةالله و سپاه قرار گرفت و در مجموع یک سبد واکسیناسیون برای کشور فراهم شد، به شکلی که پیش‌بینی می‌کردیم دیگر از بهمن ماه امسال مشکلی نخواهیم داشت.
فشار کرونا و مجوز اورژانسی دولت
او در ادامه صحبتهایش درباره واکسیناسیون کرونا در کشور به ایسنا، می گوید: چین از اینکه ما او را کنار زده بودیم مقداری ناراحت بود و دولت جدید که آمد این ارتباط را برقرار کرد؛ لذا واکسیناسیون غالب ایران با واکسن سینوفارم چین انجام شد. در مجموع یک سبد وارداتی، یک سبد انتقال فناوری و یک سبد تولید داخل شکل گرفت. با توجه به شرایط اورژانسی کرونا باید بدانیم که دو فرصت پیش آمد؛ یکی برای واکسن سازها و یکی برای دولت. واکسن سازها اگر می‌خواستند این کار را به شکل عادی انجام دهند ۵ سال زمان می‌برد ولی فشار کرونا سبب شد دولت تعجیل کند و مجوز اورژانسی دهد. برای دولت و سازمان غذا و دارو هم یک تجربه شد که خیلی از قواعدی که گذاشتیم چندان هم لازم نیست و اگر وقت‌های دیگر هم این گونه با مردم تعامل کنند، بد نیست؛ چون واقعا فناور بر سر ساخت واکسن اذیت می‌شد.
چرا این همه واکسن ساختیم؟ پولی که کووکس پس نمی دهد
وی می افزاید: وقتی تولید را آغاز کردیم نقدها آغاز شد که چرا این همه واکسن در سبد ساخت وجود دارد؟ چرا دنیا یک یا دو واکسن دارد و ما چنین سبدی داریم؟ که پاسخ ما این بود که صبر کنید تا بهمن‌ماه بگوییم چرا این همه واکسن ساختیم و این روزها می‌بینیم این مدل مشخص شد که مثلا کسی که دو دز واکسن با پلتفرم غیرفعال تزریق کرده است باید دز سوم را از نوع دیگری تزریق کند که اگر ما اینگونه فکر نمی‌کردیم باید دوباره واردات انجام می‌دادیم. این درحالی است الان نیازی به واکسن وارداتی نداریم و مشکلمان این است که حالا پولی که به کووکس دادیم را چه کار کنیم؟ نه پولمان را پس می‌دهند و نه ما این همه واکسن خارجی لازم داریم. روزی چالش این بود که واکسن به ما نمی‌دادند و امروز چالش داریم که کاش پولمان را پس می‌دادند که مشکلمان حل شود.
غفلتی ۴۰ ساله که با کرونا جبران شد
او به تحریمها نیز گذری میزند و با اشاره به این که تمام تجیهزات تولید واکسن در لیست تحریمی است، میگوید: تمام ماده اولیه واکسن در اختیار دو تا سه شرکت است. خیلی از کشورهای اطراف ما هم که تحریم نبودند تکنولوژی ساخت واکسنشان به اندازه ایران پیشرفت نکرد؛ لذا این دستاوردی که کشور ظرف یک سال به ساخت واکسن می‌رسد باید با در نظر گرفتن ملاحظات تحریم، عدم حمایت دولت در پیش‌خرید واکسن، بسته بودن مسیر انتقال پول به خارج از کشور و در عین حال ناآشنایی سازمان‌های تنظیم‌گر با شرایط، بررسی شود. رویش این استعداد در بستر چنین مشکلاتی یک دستاورد بزرگ بود. نکته حائز اهمیت این است که هیچ کدام از این واکسن‌سازها با از بین رفتن کرونا، حذف نمیشوند، چه کرونا باشد و چه نباشد اینها حتما سراغ ساخت واکسن‌های دیگر می‌روند و غفلت ۴۰ ساله ما در تولید واکسن دوباره جبران و احیا می‌شود.
وی افزود: وقتی ما در گذشته صاحب انستیتو پاستور و انستیتو رازی بودیم در مقطعی حتی به اروپا واکسن دادیم ولی می‌توان گفت بعد از انقلاب در این زمینه افول کردیم و دیگر آن سرعت واکسن سازی را از دست دادیم. کرونا این غفلت را جبران کرد. از طرفی می‌توان گرفت شرکت‌های دانش‌بنیان این حرکت را زنده کردند و اگر این شرایط و همت نبود بازهم ما عقب می‌ماندیم.
وزارت بهداشت درباره «پاستوکووک» همت کند
رئیس پیشین انستیتو پاستور ایران به مشکلات فعلی کمبود واکسن پاستوکووک در مراکز تزریق واکسن هم اشاره میکند و می گوید: مدل حمایتی مسئولین کشور در خرید واکسن بود اما، هیچ وقت پولِ پیش به کسی ندادند. فناوری واکسن پاستوکووک برای کوبا است و برای اینکه تولید آن در ایران صورت گیرد نیاز به تجهیزات دارد که خریداری این تجهیزات نیازمند ارز است تا بتوانیم از ابتدای زنجیره واکسن راتولید کنیم. الان در بخشی نیاز به خرید واکسن از کوبا داریم که به کشور وارد کنیم تا پُر کنیم که شاید مسئولین می‌گویند واکسن که هست (سایر واکسنها) پس چرا اقدام به خرید کنیم؟ و از طرفی بدون نصب تجهیزاتِ این واکسن نمی‌توان مطمئن بود که هر موقع اراده کنیم این واکسن را در اختیار داریم. تهیه تجهیزات، وابسته به ارز است و این در شرایطی رخ داده است که بخش خصوصی واکسن ساخته است و به میزان کافی هم در اختیار ما گذاشته است. البته تکنولوژی واکسن پاستوکووک بسیار خوب است و بهتر است هزینه کنیم تا این تکنولوژی وارد کشور شود؛ چون پایه آن بر اساس توکسوئید کزاز است و خیلی خوب عمل کرده است. وزارت بهداشت باید این همت را داشته باشد که پیوست تکنولوژی این واکسن را وارد کند که این مشکل حل شود و کمبود این واکسن هم رفع شود.
وی در پاسخ به این سوال افکار عمومی که به چه دلیل ایران سبد متنوع ساخت واکسن را انتخاب کرد و سرمایه خود را بر ساخت دو یا سه واکسن متمرکز نکرد، می گوید: اگر کسی سرمایه خود را برای تولید ۵ واکسن گذاشته است حتما این نقد به او وارد است که چرا بر دو واکسن سرمایه‌گذاری نکرده است؛ اما اگر هیچکس سرمایه گذاری نکرده باشد دیگر این سوال پرسیده نمی‌شود. یعنی این سوال باید از جانب کسی مطرح شود که سرمایه جایی برده باشد. اگر دولت بیلانی بدهد که فلان قدر بر واکسن سرمایه گذاری کرده است سپس می‌توانیم بپرسیم چرا بر این مقدار سرمایه‌گذاری کرده‌ای ولی اکنون هیچ بیلانی ندارد؛ این درحالیست که سرمایه گذاری در این بخش نکرده است. بخش خصوصی خودش پول گذاشته است و برکت و فخرا هم خودشان هزینه کرده‌اند؛ پس کسی در موضوع واکسن سرمایه گذاری نکرد. حمایت معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی هم در قالب وام بوده است.
طبق قرارداد عمل نکردند می‌خواستند ما را زمین بزنند
عضو کمیته ملی واکسن کرونا درباره سبد کووکس، نیز تصریح کرد: آنچه که یقین قطعی دارم این است که می‌خواستند ما را در این ماجرا به زمین بزنند و شرایط را مدیریت می‌کردند. برای اینکه حتما آشوبی در ایران برپا شود هم مدیریت رسانه و هم مدیریت انتقال پول انجام می‌دادند. حتی وقتی بانک مرکزی پول را برای کووکس تخصیص داد انتقال پول را دچار مشکل کردند؛ یعنی پولی که در کره جنوبی بود را هم با مشکل انتقال دادند؛ آنهم در شرایطی که می‌گفتند ما انسان دوست هستیم و با این مسائل مشکلاتی نداریم ولی انقدر کار را طول دادند تا ایران شد آخرین کشوری که پول پرداخت کرده بود و گفتند حالا چون در سبد خرید پول را آخرین نفر پرداخت کرده‌اید پس در نوبت آخر هم قرار می‌گیرید. اینکه می‌گویم بر این امر یقین دارم از این جهت است که ما واکسن آنفلوآنزا هم خریداری کردیم و از فرودگاه نگذاشتند، منتقل شود؛ چون تصمیم داشتند با ملت درگیر شوند و فشار وارد کنند. مدیریت جهانی شکل گرفته بود که یک کشوری را به دچار مشکل کنند که هم توقع را افزایش دهند و هم نگذارند واکسن گیرمان بیاید. حتی واکسن‌هایی که چین به ما داد از طریق هلال احمر وارد شد و مسیر انسان دوستانه را در پیش گرفتند که کمترین مشکل پیش آید. این امر نشان میدهد اینکه می‌گفتند برای ورود دارو و واکسن مشکلی ایجاد نمی‌کنند، کاملا دروغ بود.
قانعی تاکید کرد: کووکس زمانی را برای تحویل واکسن تعهد داده است که در این زمان هم واکسن به ما تحویل نداد و به قرارداد خود عمل نکردند. البته شاید به صرفه باشد که هنوز از این سبد خارج نشویم چون بحث آنها این است که اگر خارج شوید و مشتری برای واکسن پیدا شود به آنها می‌دهیم و پولش را به شما می‌دهیم ولی اگر مشتری پیدا نشود، پولی به شما برنمی‌گردانیم پس باید مدیریت کنیم و مدبرانه عمل کنیم.
تصمیمی که جسارت می خواست
وی در ادامه صحبتهایش درباره تاخیر در ورود واکسن به کشور و افزایش یکباره واردات پس از خرداد ماه نیز به ایسنا می گوید: من در ریز تصمیم‌گیری‌های واکسن بودم تا جایی که من اطلاع دارم یک تصمیم را با ریسک آن باید یک نفر می‌گرفت. یعنی می‌گفت واکسن خارجی از چین بیاوریم و ریسک عوارض آن را یک نفر در جمهوری اسلامی قبول می‌کرد. این یک مسیر اورژانسی بود و واکسن جایی تست نشده بود. وقتی در چنین شرایطی وارد می‌شوید می‌بینید که قبلا به قوه قضائیه رفته بودند و یک اعلام برائت گرفته بودند که اگر مشکلی پیش آمد بعدا ما را محاکمه نکنید چون برخی فقط نتیجه خوب را میخواهند و این سبب شد یک مقدار جسارت تصمیم‌گیری کم شود که پیش خود می‌گفتند اگر واکسن بیاید و عارضه دهد میخواهند بگویند در حالیکه واکسن آمریکایی موجود بود رفتند از چین واکسن آوردند و این هم حاصل آن تصمیم است.
غیر از چین کسی به ایران واکسن نمی‌داد تلفیق یک تصمیم سیاسی و بهداشتی
وی می افزاید: غیر از چین هم کسی به ما واکسن نمی‌داد ولی جسارت تصمیم‌گیری وجود نداشت و همین تاخیر در تصمیم‌گیری ما را ۶ ماه عقب انداخت و فضای رسانه‌ای هم از ابتدا شکل گرفته بود. از طرف دیگر تا یک واکسن می‌آمد گروه ضد واکسن هم کار خود را آغاز می‌کردند. در مورد واکسن روسی دیدید که ابتدا عده‌ای آن را تخریب کردند و بعد این واکسن را به خود پزشکان زدند. این فضای رسانه‌ای برای تصمیم‌گیری یک مدیر بی‌تاثیر نیست و وقتی لازم است جسارتی کند، چنین نمی‌کند و این ما را عقب می‌انداخت. مسئله بعدی نوع تصمیم‌گیری است که هیچ کشوری به شما این حمایت را نمی‌دهد الا اینکه چیزی ما به ازای آن بخواهد که این موضوع هم در سطح سیاسی بود و من به عنوان یک پزشک از آن سر درنمی‌آورم ولی می‌دانم تلفیق یک تصمیم سیاسی با یک تصمیم بهداشتی لازم بود. احتمالا یک رویکرد هم عوض شد که باعث شد به سرعت واکسن تامین شود.
او ادامه میدهد: موضوع مهم دیگر در رابطه با واکسن، دیپلماسی واکسن است. یعنی کشوری که بتواند دنیا را از یک بیماری نجات دهد جایگاهش عوض می‌شود. چین به محض اینکه تولید واکسن را آغاز کرد زیرساخت تولید سه میلیارد دز در سال را هم فراهم کرد و مشخص بود این زیرساخت بیش از نیاز خودش است. ما هم در بخشی با زمانِ تولید انبوه چین متقارن شدیم که این عوامل با هم ترکیب شد و به آن شکل واکسیناسیون ما انجام شد، پیش از آن واکسنی نبود.
و اما عملیات گروه‌های ضدواکسن
عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا، تاکید میکند: اگر فضای عمومی و رسانه‌ای آن زمان را تحلیل کنید جالب است که بدانید به موازات تولید واکسن، گروه‌های ضدواکسن عملیات خود را آغاز کردند که بگویند واکسن عوارض دراز مدت دارد و می‌گفتند چون واکسن مجوز اورژانسی گرفته است، چند سال دیگر عقیم میکند، سرطان می‌دهند و... و. حال یک سازمانی که میخواست از نوع ساخت واکسن اطمینان حاصل کند هم اجازه ورود به مراحل ساخت واکسن را نداشت. فقط می‌گفتند نتایج را ببینید و اگر تمایل داشتید بر همین اساس واکسن بگیرید.
بهترین استراتژی این است که واکسن زیر چشم خودمان ساخته شود؛ زیرا واکسن را به آدم سالم می‌زنیم ولی دارو را به آدم بیمار می‌دهیم؛ یعنی اگر دارو مشکلی داشته باشد گروه محدودی دچار مشکل می‌شوند ولی اگر واکسن مشکل داشته باشد کل جمعیت دچار مشکل می‌شوند. سخت‌گیری‌های که سازمان غذا و دارو به تولید کنندگان داخلی کرد حتی ۱۰ درصد مشمول خارجی‌ها نشد؛ چون زیر چشمش نبود. الان مشخص است که مثلا در برکت چه واکسنی چگونه تولید می‌شود اما در مورد سایر واکسن‌های خارجی چنین چیزی نبود و هیچ کدام اجازه بازدید از سایت خود را به ما ندادند.
او ادامه می دهد: بنابراین این سوال همیشه در ذهن یک کشور است که نکند من هدف قرار بگیرم؟ دیدید که در مورد یکی از واکسنها کار به بالاترین مقامات کشید و اعلام شد که از فلان کشور واکسن وارد نشود؛ زیرا اعلام کردند که با ما کار دارند و اگر بتوانند بلایی سرمان بیاورند کوتاهی نخواهند کرد؛ پس طبیعی است رهبر یک کشور در این زمینه اقدام کنند. با در نظر گرفتن این موارد باید دید که چگونه باید تصمیم گرفت.
وی در همین زمینه می گوید: یکی از کشورهایی که سخت واکسن زدند یا اصلا واکسن نزدند روسیه است زیرا پیش‌تر بر افکار آنها کار شده بود که با واکسن می‌توانند بر شما تاثیر بگذارند و در کشور ما هم گروهی که آمدند بر ضد واکسن اقدام کردند سبب شدند ۱۰ درصد مردم واکسن نزنند و اینها هنوز هم هستند اما چون مقام معظم رهبری آستین بالا زدند و جلوی دوربین واکسن زدند، خیلی از این مسائل فروکش کرد. اگر شخص ایشان نبودند کار به اینجا تمام نمی‌شد و اگر دولت میخواست تصمیمی بگیرد به اسم مذهب، تروریست یا بیوتروریست با آن مقابله می‌شد. در پیش‌برد امر واکسن بزرگترین خدمت را مقام معظم رهبری انجام دادند و اینکه واکسن داخلی را تزریق کردند در شرایطی که عدم اطمینان به واکسن داخلی وجود داشت بسیار کمک کننده بود.
وی افزود: اگر قرار است تاریخ شفاهی از رویدادهای کرونا در ایران تهیه کنیم؛ باید حوادث پیرامون یک موضوع را در یک مقطع کنار هم بچینیم و بگوییم چه زمانی رهبری می‌آیند واکسن می‌زنند؟ زمانی که ضد واکسنها جلوی مجلس و... تجمع کردند. وقتی مسئولی هم ببیند چنین شرایطی وجود دارد تصمیم گیری را به تاخیر می‌اندازد. در مجموع اینها ناگفته‌هایی است که تصمیمات به دلیل ابهام عقب می‌افتاد.
سرانجام قرارداد ۶۰میلیون دزی با اسپوتنیک روسیه
عضو کمیته ملی واکسن کرونا درخصوص سرانجام قرارداد تحویل ۶۰ میلیون دزی واکسن اسپوتنیک روسی نیز به ایسنا می گوید: بنای واکسن روسی دو دزی بود. یکی آدنوویروس ۵ و دیگری ۲۶ که یکی از این انواع را نتوانست به خوبی رشد دهد؛ بنابراین هم خودش و هم سایر کشورها را دچار مشکل کرد. بعد از این اتفاق آمد اسم این واکسن را گذاشت اسپوتنیک لایت یعنی همان یک دزی، دو بار تزریق شود. این موضوع مقداری کار را عقب انداخت؛ یعنی دز اول تزریق شده بود و دز دوم آن در دسترس نبود. قرارداد ما برای ۶۰ میلیون دز هم بر اساس دو دز بود که بعدا اعلام کرد اگر تک دزی می‌پذیرید همان را ببرید. در مورد تک دز آن شرکت اکتوور در ایران قرارداد بست تا به شکل تحت لیسانس تولید صورت گیرد ولی تصمیم گیری پیرامون تحویلِ واکسن ساخته شده با کشور مبدا است.
MRNA؛ تکنولوژی که باید به آن دست یابیم
او همچنین در خصوص تولید واکسن MRNA ایرانی کرونا نیز میگوید: یک ارائه‌ای داشتم که کار ساخت ۲۶ واکسن غیر از کرونا بر پایه MRNA در دنیا در حال آغاز است. MRNA یک تکنولوژی است که اگر تا ۵ سال آینده بر آن سوار نشویم، وابستگی جدی به محصولات آن پیدا می‌کنیم. اصلا موضوع تنها واکسن نیست بلکه تکنولوژی آن مهم است. واکسن، یکی از محصولات MRNA است ولی قدرت آن به حدی است که تنها دو ماه بعد از ورود هر عامل ویروسی می‌تواند واکسن آن را به ما بدهد. این تکنولوژی سبب شد آمریکا هم ظرف دو ماه واکسن بسازد. اگر این تکنولوژی در ایران به مرحله تولید نرسد، حتما سال آینده به واکسنها و داروهای ضد سرطانی که پشت سر این واکسن با این تکنولوژی می‌آید وابسته می‌شویم و این به معنای خروج ارز از کشور است. خوشبختانه شرکتی هم در ایران پای تولید این واکسن ایستاد که اگر به مرحله تولید برسد معادل واکسن مدرنا خواهد بود. نکته مهم در مورد این واکسن MRNA این است که واکسن دو دزی است و شما می‌توانید یک دز آن را مثلا بر پایه سویه دلتا و یک دز را بر پایه سویه امیکرون تزریق کنید و این یعنی حتی قبل از این که جهش جدید به کشور ما برسد می‌توانیم واکسیناسیون را با آن جهش انجام دهیم.
پشت صحنه واکسنی که مردم این روزها به راحتی تزریق می کنند
وی می افزاید: یکی از اشکالات تولید این واکسن این بود که برای تولید آن نیازمند ماشینی بودیم که به ما نمی‌دادند و خوشبختانه یک فناور در مشهد پیدا شد که این ماشین را ساخت و تحویل داد؛ یعنی اکنون ماشین آلات این واکسن را می‌توانیم به شکل سریال بسازیم. مشکل دیگر بر سر مواد اولیه بود که اکنون در داخل دارد تولید می‌شود. در واقع در پشت صحنه واکسنی که مردم تزریق می‌کنند، نمی‌دانند چند شرکت در تلاش هستند که مواد اولیه، ماشین‌آلات و... بسازند. این واکسن ان شاءالله سال بعد به کار می‌آید و پزشکان و داروسازان چند سال بعد متوجه می‌شوند که چه همت خوبی برای دستیابی به این تکنولوژی شکل گرفته است.
وی در پاسخ به این سوال ایسنا که آیا از مبلغ یک میلیارد یورو صندوق توسعه ارزی که مقام معظم رهبری دستور دادند در زمینه کرونا هزینه شود، مبلغی هم در اختیار واکسن‌سازها قرار گرفت یا خیر؟، می گوید: مبلغی از آن پول برای حمایت واکسن‌سازها صورت نگرفت. تنها یک بار شورای عالی امنیت ملی نشست و به واکسن وزارت دفاع، واکسن انستیتو پاستور و واکسن انستیتو رازی پولی داد که آن هم از دلاری بود که وزارت بهداشت داشت و گفت بخشی به واکسن‌سازها داده شود که اینها هم دولتی هستند و باید کسی هم پیدا می‌شد تا ریال آنها را بدهد. در هر صورت حمایتی از بخش خصوصی صورت نگرفت. در مورد این یک میلیارد یورو باید بدانیم که سیستم بهداشتی اصلا نمی‌توانست از کسی که کرونا دارد هزینه دریافت کند و این بیمارستان‌های وزارت بهداشت را به ورشکستگی می‌رساند و این در شرایطی بود که درآمدهای بیمارستانی از بین رفته بود. کل این یک میلیارد یورو خسارتی بود که به بخش درآمدی وزارت بهداشت زده شد چون قرار بود از بیماران پول نگیرند.
چرا دیگر بررسی پرونده‌های واکسن، اولویت سازمان جهانی بهداشت نیست؟
رئیس پیشین انستیتو پاستور ایران درباره اقدامات واکسن سازهای داخلی برای دریافت تاییدیه‌های سازمان بهداشت جهانی، می گوید: در تجربه ۶ ساله مدیریت انستیتو پاستور، یک واکسن سل داشتیم که واکسن بسیار خوبی بود و نیاز به تاییدیه سازمان بهداشت جهانی داشتیم چون کشورهای دیگر هم آن را می‌خواستند. ما تلاش کردیم که تاییدیه آن را بگیریم ولی صحبت آنها این بود که تایید این واکسن اولویت نیست، این همه از این نوع واکسن در کشورهای دیگر وجود دارد و متقاضی می‌تواند از آنها واکسن بخرد. اکنون هم اولویت اصلی سازمان بهداشت جهانی بررسی سریع پرونده‌ها نیست چون واکسن به اندازه کافی موجود است. یک ادبیات باید به خوبی شناخته شود که آنهم واگذاری تاییدیه واکسن از سمت سازمان بهداشت جهانی به ایران است. در واقع این یعنی اگر ایران واکسنی را تایید کرد، این تایید معتبر است که به این مجوز، تاییدیه NRA می‌گویند و ایران این تاییدیه را دارد و اگر واکسنی را تایید کند یعنی قوانین سازمان بهداشت جهانی را پاس کرده است. البته اگر شرکتی بخواهد به صادرات فکر کند یکی از مدارک مورد نیاز، تاییدیه سازمان بهداشت جهانی است. ما فقط باید به این فکر کنیم که در صورت نیاز به صادرات باید به سمت گرفتن تاییدیه برویم درغیر این صورت برای تولید و مصرف داخل داشتن تاییدیه سازمان بهداشت جهانی مزیت نیست.
سیاستی که دوام نخواهد داشت
وی همچنین می افزاید: در مورد کشورهایی که تنها تزریق نوع خاصی از واکسن را برای مسافرینشان می‌پذیرند باید گفت تعداد مسافرین خیلی زیاد نیست که مسئله اصلی ما باشد و همان سبد کووکس برای این مسافران کفایت میکند. موضوع مهم این است که کشورها برای فروش واکسنشان یک سیاست درست کردند و آنهم این است که می‌گویند اگر فلان واکسن را زدی می‌توانی وارد کشور من شوی که این موضوع خلاف انسانیت است و مبنای علمی ندارد. این سیاست دوامی نخواهد داشت؛ زیرا کشورها توریست‌های خود را از دست می‌دهند و احتمالا همان تست PCR منفی کفایت خواهد کرد.
تبعات تصمیم در شرایطی که حالت عادی نداشت
او درباره تاخیر در آغاز واکسیناسیون کودکان نیز می گوید: در این مورد هم نیاز به یک جسارت وجود داشت. اکنون دو سال از کرونا گذشته است و گروهی هستند که برای امور نیاز به شواهد دارند؛ یعنی مقالات متعدد این زمینه را بیاور تا من بپذیرم که برای کودکان واکسن بزنیم. این امر با توجه به تازگی کرونا و عدم حضور کودکان در کارآزمایی‌های بالینی ابتدایی، شدنی نیست. سیاست‌گذار نیاز به شواهد دارد ولی اگر صبر کند تا با شرایطی که ذکر کردم شواهد پیدا کند، خسارت هم باید بدهد. الان هر روزِ کرونا همین است؛ یعنی با دوتا شواهد یا باید تصمیمی بگیری که ریسک آن را بپذیری یا اگر بخواهی صبر کنی تا شواهد به اندازه جمع شود بعدا باید با عوارض دیر تصمیم گرفتن مواجه شوی. هر تصمیمی یک تبعاتی دارد و باید دید چه تصمیمی می‌توان گرفت آنهم در شرایطی که ما درحالت عادی قرار نداریم.
تصمیم استراتژیک ایران شرایط کنونی؛ نیازمند مدیریت دولتی
قانعی در خاتمه بخش نخست گفتگوی خود با ایسنا تاکید می کند: به طور یقین دیدیم که اثر واکسن در سنین بالای ۶۰ سال حدود ۳ تا ۴ ماه بود؛ بنابراین چون از سال بعد کرونا به اپیدمی تبدیل می‌شود؛ حتما باید واکسیناسیون مکرر داشته باشیم تا به ابتلای موردی برسیم؛ لذا این تصمیم که واکسن در ایران تولید شود خیلی استراتژیک بود که به همت شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گرفت اما، اکنون شرایط نیازمند مدیریت دولتی است یعنی نباید زیرساخت را رها کنیم. دولت باید اعلام کند که فلان قدر هزینه میدهد و به واکسن ساز سفارش ساخت واکسن میدهد تا شرکت واکسن بسازد و در انبار نگه دارد تا ببیند چه پیش خواهد آمد. این حمایت وجود ندارد. واکسن یک محصول استراتژیک است و یک کشور باید برای یک سال، ذخیره استراتژیک واکسن داشته باشد. الان هم واکسن ساز به تعداد کافی داریم و هم می‌دانیم اثر واکسن کرونا مادام العمر نیست و به دزهای بعدی لازم است پس باید دولت پیش خرید کند نه اینکه به شرکت بگوید تولید کن اگر لازم داشتم واکسن را می‌خرم. تنها مشتری واسکن دولت است و سفارش و خرید واکسن باید تصمیم استراتژیک سال بعد کشور باشد. هنوز پیامی به واکسن سازان برای تولید و ذخیره واکسن داده نشده است.
بخش دوم گفت و گوی تفصیلی ایسنا با دکتر مصطفی قانعی درباره شناسایی و مدیریت بیماری کرونا در کشور، متعاقبا ارسال می شود.
انتهای پیام
