حمیدرضا صنیعی‌منش
عربستان سعودی تلاش جالبی را در سال‌های اخیر برای جلب توجه دنیا با اقدامات، اجتماعی، ورزشی و فرهنگی انجام داده است که واضح‌ترین آن بازگشایی سینماها و همینطور به جریان انداختن خط تولید سینما در این کشور است. در این میان و برای جان دادن به فضای هنری، طبیعتاً از اولین اقدام‌ها باید راه‌اندازی یک جشنواره سینمایی باشد. «هنر» در قرن گذشته میدان مناسب و خوبی برای خودنمایی و تظاهر به مدنیت، انسانیت و حقوق بشر شده است.
عربستان سعودی نیز در این میان برای آنکه خود را حامی هنر و فرهنگ نشان دهد به احیای سینما پرداخت و با بازگشایی و احداث سالن‌های سینما و همچنین راه‌اندازی جشنواره‌های سینمایی تلاش کرده تا خود را حامی مدرنیته، آزادی و مدنیت نشان دهد.
از این رو ضمن بازگشایی سالن‌های سینما جشنواره دریای سرخ را راه انداخت و آن را به یکی از جشنواره‌های مطرح در منطقه تبدیل کرد. دریای سرخ در این سه سال میزبان فیلم‌ها و فیلمسازان دنیا می‌شود تا اولین اکران‌های خود را در این جشنواره داشته باشند.
جکی چان در جشنواره دریای سرخ
دریای سرخ با حمایت مستقیم دولت عربستان، در حال حاضر صندوقی را نیز برای حمایت از پیش‌تولید، تولید و حتی مشارکت برای پس تولید فیلم‌های سینمایی راه انداخته است. آنچه که مدیران این جشنواره درباره این صندوق می‌گویند این است که از سال 2019 که شروع به کار کرده تاکنون به مراحل تولید و پس از تولید 170 فیلم از جهان عرب و آفریقا حمایت کرده است. بنابراین این جشنواره قصد دارد تا از فیلم‌هایی با موضوعات مرتبط با جهان عرب و آفریقا حمایت کند.
یکی از فیلم‌هایی که به تازگی خبر حمایت آن منتشر شده است، فیلم «بانوی شتر» ساخته حیفا المنصور است که سه سال قبل نیز فیلمی را درباره عربستان و جامعه آن با نام کاندیدای ایده‌آل تولید کرده بود. المنصور فیلمی ساخته بود که در آن به جای نقد حاکمیت عربستان سعودی به نقد مردم عربستان پرداخته بود. او اخیراً فیلم زندگی‌نامه‌ای انگلیسی زبان «مری شلی» با بازی ال فانینگ را ساخته است. او حالا قصد دارد یک فیلم دیگر در نقد جامعه مردسالار عربستان بسازد که باز هم مورد حمایت جشنواره حاکمیتی دریای سرخ این کشور قرار گرفته است. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «خانم شتر» درباره یک نوجوان سعودی است که برای فرار از ازدواج تعیین شده خود دست به هر کاری می‌زند و هدف خود را برای تحصیل در مدرسه هنر در خارج از عربستان سعودی محقق می‌کند.
المنصور کارگردان مورد حمایت عربستان سعودی
اسپایک لی: فیلمبرداری مراسم حج معنویت زیادی به فیلم «مالکوم ایکس» بخشید
از دیگر کارگردانان مشهوری که از دریافت کنندگان کمک هزینه دریای سرخ هستند، نویسنده فلسطینی آن ماری جاسر برای «همه پیش از تو» که بازگویی آغاز و شکست شورش 1936 علیه حکومت استعماری بریتانیا در فلسطین است. فیلم بعدی کائوتر بن هانیا کارگردان تونسی فیلم «میم»؛ و «همه آنچه از تو باقی مانده است» نوشته چریان دابیس فلسطینی-آمریکایی است.
فیلم دیگر «نورا» به کارگردانی توفیق الزیدی، کارگردان سعودی، فیلمی درباره هنر در دهه 1990 عربستان سعودی و درست در زمانی است که محافظه کاری در اوج خود بود و همه اشکال هنر و نقاشی ممنوع شده بودند. پل میلر، رئیس سابق امور مالی مؤسسه فیلم دوحه و تهیه‌کننده فیلم «ترازو» که فیلم ارسالی عربستان برای اسکار در سال 2020 بود، تهیه‌کننده این فیلم است.
اما جدای از این پروژه‌های به ظاهر منتقدانه نسبت به عربستان که باید آنان را دید تا به ابعاد و لایه‌های زیرین آن پی برد، این جشنواره و صندوقش قرار است تا درباره فیلم‌های خارج از قلمرو عربستان نیز کار تولید کنند. این جشنواره اعلام کرده که از درام تاریخی «ژان دو باری» با بازی جانی دپ که در فرانسه در حال ساخت است حمایت می‌کند. مایوین کارگردان و فیلمساز فرانسوی ضمن کارگردانی فیلم، در نقش زن اصلی فیلم نیز بازی می‌کند و جانی دپ را در نقش لویی پانزدهم پادشاه قرن هجدهم فرانسه به تصویر می‌کشد. سرمایه‌گذاری در این فیلم که بیش از نیمی از فیلمبرداری آن انجام شده از طریق بنیاد فیلم دریای سرخ، به معنی اولین محصول مشترک این جشنواره با فرانسه است.
نمایی از فیلم «ژان دو باری» که عربستان از آن حمایت مالی کرده است
روشن نشده که سرمایه‌گذاری عربستان در این فیلم چقدر و چگونه بوده، اما تاکید عربستان بر این بوده که بین‌المللی بودن فیلم و حمایت از زنان فیلمساز و تقویت روابط سینمایی عربستان و فرانسه از دلایل این همکاری بوده است. همزمان خبر دیگری نیز منتشر شد که حکایت از سرمایه‌گذاری عربستان در برنامه‌های سرگرمی کره داشت و «کاکائو انترتینمنت» که در کی‌پاپ، وبتون‌ها و محتوای آنلاین فعالیت دارد پنجشنبه اعلام کرد به میزان 966 میلیون دلار از عربستان سعودی و سنگاپور حمایت مالی دریافت کرده است.
این سرمایه‌گذاری‌های جدید نشان دهنده تلاش این بنیاد برای فراتر رفتن از سطح منطقه و گسرتش فعالیت‌های عربستان سعودی در زمینه‌های فرهنگی و هنری است.
البته این تنها عربستان نیست که تلاش دارد تا با این قبیل فعالیت‌های به ظاهر انسان دوستانه خود را حامی هنر و هنرمندان نشان دهد و در ضمن با حمایت از فیلم‌های انتقادی از خودش بگوید که مدافع آزادی است. در سال‌های اخیر امارات متحده عربی نیز با برگزاری جشنواره ابوظبی و راه‌اندازی موزه لوور فرانسه نیز تلاش کرد تا عربستان و حامیان و دوستان خود را مدافع هنر و فرهنگ جهانی نشان دهد. عرب‌ها برای برگزاری این رویدادها هزینه‌های فراوانی می‌کنند و به عنوان مثال در افتتاحیه جشنواره فیلم ابوظبی تام کروز بازیگر هالیوودی را دعوت می‌کنند که در همان ایام برای فیلم مأموریت غیرممکن از برج خلیفه بالا می‌رود.
اما در نهایت و همانطور که اشاره شد باوجود آنکه عربستان تلاش می‌کند تا خود را حامی اعتراض و حقوق بشر و فعالیت‌های بشردوستانه نشان دهد، در سال‌های اخیر اتفاقاً در سرکوب اعتراضات به حق شیعیان ظلم و جنایت را بیش از پیش پشت سرگذاشته است و زندانیان شیعه و حتی اهل سنت زیادی دارد که نسبت به رفتارهای عربستان معترضند. اعدام تعداد زیادی از شیعیان عربستان از جمله نوجوانان در دنیا بازتاب‌های فراوانی داشت. حملات موشکی و محاصره اقتصادی مردم یمن نیز یکی دیگر از وجوه منفی و زشت عربستان علیه انسانیت و حقوق بشر است. همچنین قتل وحشیانه جمال خاشقچی توسط عوامل عربستان یکی دیگر از مظاهر ظلم و رفتارهای خارج از انسانیت و حقوق اولیه انسان‌ها است.
اما با این وجود عربستان که روزگاری در سینما هیچ دستاورد و پیشینه‌ای نداشت، حالا یکباره در صنعت سینما از تولید تا اکران و جشنواره و همچنین حمایت مالی در سطح جهانی ورود کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که برای آینده سینمای عرب و همچنین منطقه برنامه‌‌ریزی کرده است و هدف بلند مدت دارد. او تلاش دارد تا از طریق نفوذ رسانه‌ای سینما خود را نزد مردم دنیا حامی اعتراض، انتقاد و همچنین هنر و فرهنگ به عنوان فعالیت‌های بشردوستانه معرفی کند و خود را کشوری پیشرفته و مدرن نشان دهد و از این مسیر حتی به جذب سینماگران و هنرمندان منطقه و حتی دنیا بپردازد. حال اینکه همزمان برخی جشنواره‌ها خارجی تلاش دارند تا جشنواره و صنعت سینمای ایران را تحریم کنند، و از سویی یک جشنواره با هزینه‌های میلیون دلاری را با حمایت هالیوود در منطقه برپا می‌کنند، بی‌ربط با یکدیگر نباشد. ناگفته نماند که عربستان در دور اخیر خود فیلمی از ایران را برنده یکی از بخش‌های اصلی خود کرد. همچنین در جذب برخی بازیگران زن در جشنواره‌های سینمایی مانند دبی موفق بود. برای همین بد نیست به این سؤال فکر کنیم که آیا امکان دارد عربستان و متحدانش در بلندمدت با هدف تضعیف سینمای ما هنرمندان و فیلمسازان ما را به سمت خود نزدیک کند یا خیر؟ در صورتی که جذب و دعوت هنرمندان موسیقی ایرانی خارج نشین به عربستان را در این فرضیه بدانیم باید این موضوع را مدیران و مسئولین کشور جدی‌تر در نظر بگیرند.
در هر حال جشنواره دریای سرخ عربستان به عنوان جشنواره‌ای نوپا اما هدف‌مند و دارای برنامه در درازمدت وارد عرصه هنر و صنعت سینما شده است و در سال‌های بعد شاهد گسترش و قدرت‌گیری آن در منطقه خواهیم بود و در صورتی که به فکر قدرت‌بخشی جشنواره‌های سینمایی خود نباشیم شاهد وقایع تلخی در سینمای خود خواهیم بود.
