به گزارش ذاکرنیوز، علی‌اکبر ولایتی باسابقه‌ترین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران است. او که هم‌اکنون مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب اسلامی است در دوره‌ای حساس که جنگ ایران و عراق جاری بود و با پذیرش قطعنامه 598 به پایان رسید، مسئولیت وزارت امور خارجه را به‌عهده داشت و تا سال 76 (پایان دولت سازندگی) عهده‌دار این سمت بود.
ولایتی پس از اینکه در سال‌های گذشته کتاب «تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران» را با نگاه به نقش دستگاه دیپلماسی و وزارت امور خارجه در جنگ به انتشار رساند، اکنون کتاب «آن سوی دیپلماسی؛ سیاست و روابط خارجی جمهوری اسلامی بر پایه یادداشت‌های دوران وزارت امور خارجه» را مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس آماده انتشار ساخته است که جلد اول آن درباره رویدادهای سال‌های 60 و 61 است که در چند گزارش به بازخوانی بخش‌های مهم این کتاب خواهیم پرداخت:
16 خرداد 1361 (6 ژوئن 1982) رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان حمله کرد. ایران نیروی نظامی به سوریه و لبنان فرستاد، اما حدود یک ماه بعد (14 تیر 1361) احمد متوسلیان فرمانده نیروهای اعزامی قوای محمد رسول الله (ص) همراه با سیدمحسن موسوی، کاظم اخوان و تقی رستگار مقدم در لبنان ربوده شدند.
ولایتی وزیر وقت امور خارجه کشورمان آن روزها برای شرکت در دومین اجلاس خلع سلاح مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده بود.
وی در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان در روز 18 خرداد بیانیه مطبوعاتی صادر کرد. ولایتی در خاطراتش نوشته است: «در ابتدای کنفرانس مطبوعاتی در نیویورک بیانیه‌ای در محکومیت تجاوزات رژیم اشغالگر قدس و اقدامات مداخله‌گرایانه آمریکا در منطقه قرائت کردم که متن کامل آن در بین خبرنگاران توزیع شد.»
ولایتی سه روز بعد نیز در نیویورک اقدام مشابه‌ای انجام داد: «در ابتدای کنفرانس مطبوعاتی بیانیه‌ای مطبوعاتی در مورد محکومیت تجاوز رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان قرائت کردم و مواضع جمهوری اسلامی ایران را در قبال این تجاوز تبیین کردم و متن آن در بین خبرنگاران توزیع شد.»
ناگفته‌هایی از اعزام قوای محمد رسول الله(ص) به لبنان
پس از حمله نظامی رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان، نیروهای نظامی ایران تحت عنوان قوای محمد رسول الله (ص) در روز 21 خرداد به فرماندهی احمد متوسلیان به سوریه اعزام شدند. ولایتی در روز 24 خرداد 1361 در مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی در تهران در پاسخ به سوال خبرنگاری در این خصوص گفت: «ما حاضریم که همه توان خودمان را در خدمت آزادی فلسطین و قدس اشغالی بگذاریم. لذا به محض اینکه چنین تهاجمی از سوی اسرائیل به لبنان شد، جمهوری اسلامی ایران به دنبال فرمان بسیار قاطع امام خمینی گام برداشت و عملاً ترتیباتی داد که نیروهای ما در آنجا حاضر بشوند. شاید صریح‌تر از این ممکن نبود که از زمان تصمیم‌گیری، نیروهای ما در لبنان و سوریه استقرار یابند.»
قوای محمد رسول الله (ص) 21 خرداد 1361 به فرماندهی احمد متوسلیان به سوریه اعزام شد
همچنین جمهوری اسلامی ایران در آن مقطع شرطی به شروط قبلی خود در خصوص صلح بین ایران و عراق افزود که آن شرط مبنی بر این بود که عراق اجازه عبور نیروهای نظامی از خاک آن کشور برای حضور در سوریه و لبنان بدهد. این شرط با هدف خنثی‌سازی تبلیغات رژیم صدام عراق مبنی بر نزدیکی ایران با رژیم صهیونیستی مطرح شد که البته عراق با آن مخالفت کرد.
ولایتی در آن مصاحبه مطبوعاتی در این باره نیز گفت: «در حقیقت این شرط چهارمی است که از سوی ما عنوان شده است. ما وابستگی رژیم عراق را به امپریالیسم و صهیونیسم می‌دانیم و برایمان قابل پیش‌بینی بود که این رژیم بر سر راه این حرکت سنگ خواهد انداخت و کاری خواهد کرد که این اقدام صورت نگیرد. لذا گفته در صورتی که صلح بین ایران و عراق برقرار شود، اجازه خواهد داد که نیروها از داخل خاک عراق عبور کنند. معنای این حرف این است که ابتدا ما برای مقابله با یک تجاوز، تجاوز دیگری را بپذیریم و آن را تایید کنیم. ما هیچ فرقی بین تجاوز صدام به ایران و تجاوز اسرائیل به کشورهای اسلامی قائل نیستیم و تجاوز تجاوز است... بنابراین عبور از خاک عراق به عنوان شرط چهارمی است که در صورت تحقق سه شرط دیگر صورت خواهد گرفت.»
یک هفته پس از اعزام قوای محمد رسول الله (ص) به سوریه به فرماندهی احمد متوسلیان، ولایتی در روز 28 خرداد عازم آن کشور شد. او نوشته است: «در راس هیات بلندپایه سیاسی و نظامی به همراه وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران (سرهنگ سلیمی) راهی سوریه شدیم. هدف این سفر بررسی تحولات اخیر لبنان پس از تجاوز رژیم صهیونیستی و ایجاد هماهنگی‌های سیاسی و نظامی لازم و اعزام رزمندگان داوطلب ایرانی به لبنان برای مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی است.»
وی ابتدا با عبدالحلیم خدام وزیر خارجه سوریه و سپس با حافظ اسد دیدار کرد. ولایتی نوشته است که دیدار با حافظ اسد سه ساعت و نیم به طول انجامید. او و سرهنگ سلیمی به طور جداگانه با مصطفی طلاس وزیر دفاع سوریه هم دیدار و گفتگو کردند.
حافظ اسد در دیدار سه ساعت و نیمه ولایتی گفت سوریه مایل به جنگ با اسرائیل است، اما باید از کمک کشورهای اسلامی مطمئن شود.
ولایتی نوشته است: «شنبه شب همراه با اعضای هیات به زیارت زینبیه رفتیم و با استقبال گرم و پرشور سوری‌ها، عراقی‌ها و افغانی‌های مقیم سوریه روبرو شدیم. هنگام عبور از خیابان‌های دمشق نیز مردم شعارهایی در حمایت از جمهوری اسلامی ایران و علیه آمریکا و اسرائیل سر می‌دادند.»
اولین جایی که ولایتی در خاطراتش از احمد متوسلیان اسم برده است، ماجرای دیدار با سخنگو و معاون جنبش امل در دمشق است. او نوشته است: «در مدت توقف در سوریه با حسین موسوی معروف به ابوهشام در محل هتل الروضه در دمشق ملاقات و راجع به تجاوزات اخیر اسرائیل به لبنان گفتگو کردم. در این دیدار آقایان علی‌اکبر محتشمی‌پور سفیر ایران در سوریه و احمد متوسلیان نیز حضور داشتند.»
ولایتی در روبروی نام متوسلیان او را وابسته نظامی سفارت ایران در لبنان معرفی کرده، اما در پاورقی آورده است که متوسلیان فرمانده لشکر 27 محمد رسول الله (ص) در جنگ ایران و عراق بود که در اواخر خرداد 1361 در ماموریتی به همراه هیئتی رسمی از مسئولین سیاسی - نظامی ایران راهی سوریه شد تا راه‌های کمک به مردم لبنان علیه حمله اسرائیل را بررسی کند. وی در خصوص وضعیت متوسلیان هم نوشته است که «زنده بودن یا شهادت آن‌ها تاکنون در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.»
ولایتی روز 30 خرداد به ایران بازگشت و پس از اینکه در فرودگاه مهرآباد گفتگویی در خصوص این سفر داشت، در جلسه شورای عالی دفاع حضور یافت. او نوشته است: «در دفتر امام جلسه شورای عالی دفاع باحضور آقای هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس شورای اسلامی)، فرماندهان سپاه و نیروی زمینی و سرهنگ سلیمی (وزیر دفاع) برگزار شد که درباره جنگ لبنان و جنگ با عراق بحث کردیم. گفتم که (در سفر به سوریه همراه با وزیر دفاع) در مذاکرات با سوری‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که سوریه مایل به جنگ با اسرائیل است، ولی باید از کمک کشورهای اسلامی مطمئن باشد. همچنین افزودم که ترکیه هم موافقت کرده است که بتوانیم کمک‌های انسان‌دوستانه را از طریق خاک آن کشور به سوریه منتقل کنیم.» البته با توجه به عدم کمک کشورهای اسلامی، سوریه به جنگ با رژیم صهیونیستی وارد نشد و در نتیجه نیروهای اعزامی مجبور به بازگشت شدند.
نهم تیر ماه سال 61 ضیافت افطار وزارت امور خارجه با حضور سفرا و کارداران کشورهای عربی برگزار شد. در آن مراسم ابتدا سفیر لبنان به نمایندگی از سفرای کشورهای عربی سخنرانی و از موضع ایران در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی قدردانی کرد. ولایتی نیز در سخنانی گفت: «هدف از این تجاوز این است که نیروهای حافظ صلح سوری از لبنان بیرون شوند و سازمان آزادی‌بخش فلسطین از بین برود، لبنان تجزیه شود و قسمت‌های جنوبی آن به دیگر سرزمین‌های اشغالی ملحق گردد و حکومتی در لبنان روی کار آید که همسایه آرامی برای اسرائیل غاصب باشد و امکان هیچ‌گونه فعالیت آزادی‌خواهانه برای رزمندگان فلسطینی وجود نداشته باشد.»
ولایتی در خصوص عدم ورود ایران به جنگ با رژیم صهیونیستی در لبنان گفته است: امیدوار بودیم که همه کشورهای اسلامی نیز به ما بپیوندند تا نیروی مستحکمی در مقابل صهیونیسم تشکیل شود.
وی همچنین گفت: «جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که نیروهای خود را برای کمک به برادران سوری، فلسطینی و لبنانی به لبنان اعزام کرد و امیدوار بودیم که همه کشورهای اسلامی نیز به ما بپیوندند تا نیروی مستحکمی در مقابل صهیونیسم تشکیل شود... تا زمانی که ملت‌ها و کشورهای اسلامی به خود نیامده و دوست و دشمن خود را تشخیص نداده‌اند، وضع مسلمین به خصوص آن‌هایی که در خط مقدم جبهه هستند از وضع موجود بهتر نخواهد شد... پیش‌قراولان رزمندگان ما در سوریه و لبنان مستقر شده‌اند و منتظر هستیم تا تمام کشورهای اسلامی و عربی به ندای ما و دوستان ما در سوریه، لبنان و فلسطین پاسخ مثبت دهند.»
اگرچه در خصوص ربوده شدن احمد متوسلیان و همراهانش در تاریخ 14 تیر 1361 در خاطرات ولایتی اشاره مبسوطی نشده است، اما او در ملاقات‌ها و نشست‌های مختلف از جمله اجلاس فوق‌العاده دفتر هماهنگی وزرای خارجه غیرمتعهدها در نیکوزیا (قبرس)، دیدار با وزرای خارجه کوبا، بنگلادش، پاکستان و... به تجاوز رژیم صهیونیستی، حضور نیروهای ایرانی و سکوت کشورهای اسلامی اشاره کرد.
البته در خاطرات ولایتی آمده است که وزارت امور خارجه در روز 26 تیر 1361 به ربوده شدن دیپلمات‌های ایرانی در بیروت اعتراض رسمی کرد. او نوشته است: «با ارسال نامه‌ای به شفیق وزان (نخست‌وزیر لبنان) مسئولیت ربوده شدن و اسارت هیئت دیپلماتیک ایران به دست فالانژها را متوجه دولت لبنان دانستم و خواستار انجام اقدامات جدی و پیگیری در این رابطه شدم.»
