به گزارش سایت خبری تحلیلی ذاکرنیوز به نقل از خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، "نقشه جامع علمی کشور" به‌عنوان یکی از اسناد کلیدی توسعه علمی و فناوری ایران، در حال گذراندن فرآیند روزآمدسازی است.
این سند که بیش از یک دهه پیش توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شد، حالا با توجه به پیشرفت‌های علمی، نیازهای جدید کشور و تغییرات جهانی در حوزه علم و فناوری، نیازمند بازنگری و به‌روزرسانی است.
در این مطلب ضمن بررسی اهمیت این موضوع، گفت‌وگویی با علیرضا کریمی، استاد سیاستگذاری علم و فناوری، انجام دادیم تا ابعاد مختلف این فرآیند روشن‌تر شود.
چرا روزآمدسازی نقشه جامع علمی ضروری است؟
نقشه جامع علمی کشور در سال 1389 با هدف تعیین مسیر توسعه علمی و فناوری ایران تا افق 1404 تدوین شد. این سند، اهدافی چون دستیابی به جایگاه نخست علمی منطقه، تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت، و پرورش نخبگان را دنبال می‌کرد.
اما با گذشت زمان، ظهور فناوری‌های نوین مثل هوش مصنوعی، نیازهای جدید اقتصادی و اجتماعی، و همچنین تحولات جهانی در حوزه علم، ضرورت بازنگری این سند را برجسته کرده است.
منصور کبگانیان، دبیر سابق ستاد نقشه جامع علمی کشور، اخیراً اعلام کرده که روزآمدسازی این نقشه با تمرکز بر آینده‌پژوهی، آسیب‌شناسی عملکرد گذشته و توجه به بیانیه گام دوم انقلاب در دستور کار قرار گرفته است. او تأکید کرده که این فرآیند نیازمند همکاری گسترده نهادهای علمی، دانشگاه‌ها و نخبگان است.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو یکی از چالش‌های اصلی در اجرای نقشه جامع علمی، هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف بوده است. به گفته کارشناسان، نبود ارتباط مؤثر بین دانشگاه‌ها و صنایع داخلی باعث شده بسیاری از دستاوردهای علمی در مرحله پژوهش باقی بمانند و به تولید ثروت یا حل مسائل کشور منجر نشوند.
"نقشه جامع علمی کشور" چگونه باید به‌روز شود؟از سوی دیگر، فرصت‌هایی مثل رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش تولیدات علمی ایران در سال‌های اخیر، بستری مناسب برای تقویت این سند فراهم کرده است.
برای بررسی دقیق‌تر این مسئله، گفت‌وگویی با علیرضا کریمی، استاد سیاستگذاری علم و فناوری انجام دادیم؛ او که سال‌هاست در حوزه سیاستگذاری علمی پژوهش می‌کند، معتقد است روزآمدسازی نقشه جامع علمی می‌تواند نقطه عطفی در توسعه علمی کشور باشد.
تسنیم: به نظر شما چرا روزآمدسازی نقشه جامع علمی در این مقطع زمانی اهمیت دارد؟
علم و فناوری در جهان با سرعت بی‌سابقه‌ای در حال تغییر است. وقتی نقشه جامع علمی تدوین شد، هنوز موضوعاتی مثل هوش مصنوعی یا بلاک‌چین به این شدت مطرح نبودند. حالا ما با فناوری‌هایی روبه‌رو هستیم که نه‌تنها اقتصاد، بلکه فرهنگ و اجتماع را هم دگرگون کرده‌اند. اگر نقشه جامع علمی ما به‌روز نشود، نمی‌توانیم در رقابت جهانی جایگاهی داشته باشیم. علاوه بر این، نیازهای داخلی کشور هم تغییر کرده؛ مثلاً مسائل محیط‌زیستی، بحران آب، یا حتی چالش‌های اجتماعی مثل مهاجرت نخبگان، باید در این سند دیده شوند.
تسنیم: یکی از انتقادات به نقشه جامع علمی، ضعف در اجراست. شما این مشکل را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کاملاً درست است! یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، شکاف بین سیاستگذاری و اجراست. ما اسناد خوبی تدوین می‌کنیم، ولی در اجرا به موانعی مثل ناهماهنگی بین دستگاه‌ها، کمبود بودجه، یا حتی مقاومت‌های فرهنگی برمی‌خوریم. مثلاً در نقشه قبلی، تأکید زیادی بر ارتباط دانشگاه و صنعت بود، ولی هنوز هم بسیاری از صنایع ما ترجیح می‌دهند فناوری را از خارج وارد کنند تا اینکه با دانشگاه‌های داخلی همکاری کنند. این فرهنگ باید تغییر کند و در روزآمدسازی جدید، باید مکانیزم‌های اجرایی قوی‌تری پیش‌بینی شود.
تسنیم: به نظر شما چه موضوعات جدیدی باید در نقشه روزآمد شده گنجانده شود؟
اول از همه، باید به فناوری‌های نوظهور مثل هوش مصنوعی، زیست‌فناوری، و انرژی‌های تجدیدپذیر توجه ویژه‌ای بکنیم. دوم، باید روی پرورش سرمایه انسانی تمرکز کنیم؛ نه فقط جلوگیری از فرار مغزها، بلکه ایجاد انگیزه برای بازگشت نخبگان. سوم، مسائل اجتماعی و فرهنگی هم باید وارد نقشه شوند. مثلاً، چطور می‌توانیم از علم برای حل معضلاتی مثل نابرابری اجتماعی یا بیکاری استفاده کنیم؟ در نهایت، پیشنهاد من این است که نقشه جدید یک چارچوب پویا داشته باشد؛ یعنی به جای یک سند ثابت، سیستمی طراحی شود که هر چند سال یک‌بار خودش را با شرایط جدید تطبیق دهد.
تسنیم: نقش دانشگاه‌ها و نخبگان در این فرآیند چیست؟
دانشگاه‌ها قلب این پروژه هستند. بدون مشارکت فعال اساتید، دانشجویان و پژوهشگران، روزآمدسازی فقط یک کار اداری می‌شود. من پیشنهاد می‌کنم کارگروه‌های تخصصی با حضور اساتید و نخبگان جوان تشکیل شود تا ایده‌های نو مطرح شوند. همچنین، باید از تجربه‌های بین‌المللی استفاده کنیم. مثلاً، کشورهایی مثل سنگاپور یا کره جنوبی چطور نقشه‌های علمی خودشان را به‌روز می‌کنند؟ این‌ها می‌توانند الگو باشند، البته با تطبیق با شرایط بومی ایران.
تسنیم: چشم‌انداز شما برای آینده نقشه جامع علمی چیست؟
اگر این روزآمدسازی درست انجام شود، می‌توانیم تا 10 سال آینده ایران را به یکی از قطب‌های علمی منطقه تبدیل کنیم. اما این کار نیاز به اراده سیاسی، سرمایه‌گذاری کلان، و مهم‌تر از همه، اعتماد به جوانان دارد. من امیدوارم این نقشه نه فقط یک سند کاغذی، بلکه یک راهنمای عملی برای پیشرفت کشور باشد.
طبق اعلام شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرآیند روزآمدسازی نقشه جامع علمی شامل مراحل مختلفی مثل آینده‌پژوهی، آسیب‌شناسی، و تدوین سیاست‌های جدید است. جلسات تخصصی با حضور اندیشمندان و صاحب‌نظران در حال برگزاری است و انتظار می‌رود نسخه جدید این سند پس از تصویب در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی، طی چند ماه آینده منتشر شود.
کارشناسان معتقدند موفقیت این پروژه به همکاری همه‌جانبه نهادهای علمی، صنعتی و دولتی بستگی دارد. با توجه به ظرفیت‌های علمی و انسانی ایران، روزآمدسازی نقشه جامع علمی می‌تواند گامی بلند برای تحقق آرمان‌های توسعه پایدار و مرجعیت علمی کشور باشد.
حسین حیرانی؛ مسئول دبیرخانه روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور گفته با توجه به استقبال گسترده از فراخوان روزآمدسازی، مهلت مشارکت در این فراخوان که پیشتر تا 30 اسفند 1403 بود تا پایان فروردین 1404 تمدید شده است.
علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به درگاه روزآمدسازی به نشانی roozamadsazi.landin.ir با ارسال نظرات و مستندات علمی خود، در ترسیم آینده علم و فناوری ایران سهیم شوند.
